Zarif adamdı aslında. Çay kaşığını tutuşuyla, bacak bacak üstüne atışıyla, uzun kirpiklerini kırpışıyla. Çürük ama güzel güler, eski ama temiz giyinirdi. Mezarlıktan çıkacağı zamanlar muhakkak gasilhanede yıkanır, saçlarını gül suyu ile tarar, kazanda kaynattığı ölü giysilerinden mevsimine göre uygun bir şeyler seçer, eliyle kırışıklıklarını ütüledikten sonra sırtına geçirirdi.

Cılız kolları çukur açıp kapamaktan, ölü ve su tenekesi taşımaktan çelik gibi kaslı ve güçlüydü. Ama yetişkin erkek pantolonlarının, tişörtlerinin, hemen hepsi bol gelirdi çelimsiz bedenine. Çocuk giysilerini ise asla giymezdi. Onları da kazanda kaynatır, ipe asıp kurutur, bir ölü battaniyesine sarar, Çocuk Esirgeme Yurdu’nun kapısına bırakırdı.

Ölüler ve köpeklerle konuşurdu bir tek. İnsanlara en fazla işaret ederdi. İşaret parmağını havada döndürüp kahveciden çay isterdi. Parmaklarını bohça gibi birleştirip ağzına götürerek bakkaldan ekmek isterdi. Kafa şişiren biri olursa parmağını dudaklarına götürüp sessizlik isterdi. Ölüyü gömdükten sonra avuçlarını göğe açıp rahmet isterdi.

İnsanlar sevmezdi onu. Mezarlıkta sevdiklerinin ölüsünü gömen bu adama kimisi hınçla, kimisi korkuyla bakardı. Kadınlar dua mırıldanmaya başlardı sokakta onu görünce. Kahvehaneye girdiğinde, kağıt oynayan erkekler “tövbe estağfurullah” diye söylenirlerdi, “nerden çıktı şimdi bu uğursuz!”.

En kuytu köşedeki masaya otururdu. Başı hep öne eğik. Çayını dikkatle, kaşığı bardağa değdirmeden karıştırırdı; küreğini mezara dizdiği tahtalara çarptırmamaya özen gösterdiği gibi.

Çomar o sırada kahvehanenin kapısına oturmuş, onu bekliyor olurdu. Kedi gelse, pençe vursa yine yerinden kıpırdamaz.

Çay kaşığının sapını boş bir sandalyeye bakacak şekilde çay tabağına yaslardı. “Sap kime dönükse sıra onda demektir” demişti bir gece düşünde ak sakallı bir dede. O geceden beri mezar kazdığı küreğin sapını da mutlaka boşluğa çevirirdi.

Ölüleri severdi. Sessiz, stressiz, alçak gönüllü olurlardı. Kendisine benzetirdi onları. Ama kimse ölsün istemezdi. Gömmeye üşendiğinden değil de insanların ölmek istemediğini bildiğinden.

Çocuk Esirgeme Yurdu’ndaki çocuklar sevinirdi bir tek onu görünce. Battaniyeye sarılı bohçayı okullarının kapısına bıraktıktan sonra, çürük çürük gülümseyerek yatakhane camına doğru el sallayan bu tuhaf adama hararetle karşılık verirlerdi. Çomar da yanında durur, kuyruk sallardı.

Çocukların bohçada ölü çocuk giysileri olduğundan haberi olmazdı. Ama onun iyi bir adam olduğunu anlarlardı işte. Çocuklar ve köpekler, kimin iyi olduğunu hemen anlarlardı. Çomar mesela iyi ölülerin mezarından ayrılmazdı ilk gece.

***

Yağmurlu bir sonbahar günü, ikindi namazından sonra Çocuk Esirgeme Yurdu’ndan bir hademe, arabanın bagajında, battaniyeye sarılı bir çocuk ceseti getirmişti mezarlığa. Emaneti teslim eder etmez ne yıkanmasını ne de gömülmesini beklemiş, basıp gitmişti.

Çomar’la birlikte halletmişlerdi bütün işi. Çomar, dişleriyle kefen bezinin ucunu tutmuş, patileriyle çukur kazmaya, mezarı kapatmaya yardım etmişti.

Öyle çok kişinin üstünü toprakla örtmüş, öyle çok çığlık, isyan, inilti, yakarma duymuştu ki. Yüreği de kolları gibi taşlaşmıştı yıllar önce. Ama bu kez, hiç alışkın olmadığı bir itiraz duyuyordu içinde. Haşa, ölüm Allah’ın emri ona karşı değildi itirazı. Acımazdı da ölülere. Kaç yaşında olursa olsun. Severdi onları. Konuşurdu. Ağırbaşlı olurdu ölüler. Dinlemeyi severlerdi. Sorulara muhakkak sessizce yanıt verirlerdi.

Bu çocuk naaşıyla konuşamıyordu. Gömme işini bitirmiş, kenara saçılmış toprakları ortaya yığıyordu. Gözünün önünden gitmiyordu çocuğun solmamış yanakları, çökmemiş göz altları, henüz kanı çekilmemiş körpecik derisi.

“İyi misin?” diye soruyordu. Yanıt alamıyordu. İyiydi muhakkak, halbuki. Çomar çoktan yatmıştı bile üstüne. Çocuk bu, melek yarısı. İyi olacaktı tabi.

Yüreği sıkışıyordu. İşini bir an önce bitirip kahvehaneye gitmek geldi içinden. Hava erken kararmıştı. Rüzgar kuvvetli esiyor, yağmur çiseliyordu. Serviler üstüne üstüne eğiliyordu.

Küreği bıraktı elinden. Bu hareketi her yapışında küreğin sapı yeni mezarın içindeki ölüyü gösterirdi. Ak sakallı dedenin dediği gibi. Bu kez tuhaf bir şey oldu; kürek dümdüz aşağı düşerken bir taşa, toprağa ya da alacakaranlıkta fark edemediği bir engele takıldı ve sap dönüp, başka bir mezarı işaret etti.

İçindeki huzursuzluk büyümüştü. “Kalk kahveye gidelim.” dedi Çomar’a. Doğduğundan bu yana sözünden çıkmamış Çomar istifini bozmadı. Af dilercesine baktı. İnlemeye benzer, acıklı bir ses çıkardı ve nemli toprağın üzerindeki yerini sağlamlaştırdı.

Az şey bilirdi. Ama onları oldum olası bilirdi. O akşamsa bildiği her şeyi unutmuş gibiydi. Yalpalayarak mezar taşları arasında yolunu bulmaya çalıştı. Rüzgar hepten şiddetlendi. Gözünü açamaz, cılız gövdesini ilerletemez oldu.

Tökezleyerek birkaç adım geri gitti. Yanlışlıkla bir mezara bastı. Hemen yandaki servi ağacının gövdesine sarıldı. Sarı yapraklar, otlar havada uçuşuyor, fırtına giderek büyüyordu. Çomar havlamaya başladı. Yerinden ayrılmıyor, onun havlama şiddeti de fırtına ile birlikte büyüyordu.

Başını Çomar’ın bulunduğu yöne çevirerek, “geliyorum evlat” diye bağırdı. Rüzgar öylesine kuvvetliydi ki, ağacın gövdesini bırakması ile sendeleyip yere düşmesi bir oldu. Geriye doğru sürüklendi de biraz. Çomar daha da ısrarcı havlayarak, acele etmesini söylüyor, o ise bir türlü toparlanıp on metrelik mesafeyi aşamıyordu.

Sonunda Çomar mezarı terk edip, yardıma geldi. Mezarcı, ona tutunarak çömeldi ve beraber ağır ağır, fırtınayı yara yara Çomar’ın geldiği yöne doğru ilerlemeye başladılar.

Çomar az önce kapattıkları mezarın başında durdu. Bu kez havlayarak değil, konuşarak taze örtülmüş toprağı gösterdi. Arka ayakları ile eşelemeye başladı. Mezarcı dikkatle Çomar’a baktı.

“Yaşıyor mu?” diye sordu.

Çomar başını salladı. Toprağı kazmaya başladılar. Biri elleri, diğeri ayakları ile. Var güçleriyle. Hiç olmadıkları kadar telaşlı. Kürek sonradan aklına geldi Mezarcı’nın. Çomar arka ayakları ile, o kürekle devam ettiler.

Tahtalara ulaştılar çok geçmeden. Aşağı toprak dökülmesin diye biraz daha dikkatli davrandılar sonlara doğru. Derken tahtalardan biri hareketlendi. Usulca yukarı kalktı. Sonra yanındaki. Tahtaların arasında oluşan karanlık boşlukta bir çift göz belirdi. İki küçük ışıltı; zifiri karanlıkta belli belirsiz parlayan yıldızlar gibi.

Fırtına hafifledi biraz. Çomar sevinçten şarkılar söyleyerek mezarın etrafında dört dönüyor, mezarcı çukurun içinde, kucağında kefene sarılı çocukla beraber hüngür hüngür ağlıyordu.

Zarif adamdı aslında. Çocuklarla köpekler dışında bunu kimse bilmiyordu.

Denize en yakın ev onundu. Çevresi paslanmış dikenli tellerle çevrili, oldukça geniş ve bakımsız bir bahçenin ortasında, tek katlı, tahta panjurlu, çatlak sıvalı, kiremit rengi bir ev. Yazlıkçıların kimisi bu evi bakımsız ve ürkütücü bulurdu. Kimisi sevimli ve doğal. Paralel yargılar, evin sahibi yaşlı kadın için de geçerliydi. İlk gruba göre -ki bunların hemen hepsi yetişkindi- uzak durulması gereken bir bunak, çocuk ve gençlerin oluşturduğu ikinci gruba göre ise esrarengiz, tatlı kaçık bir teyze…

Bahçesine bakımsız diyenlere güler geçerdi. Otların haklarını savunurdu mesela. Çoğalma, sararma ve kuruma haklarını… Meyvelerin dalından koparılmasına şiddetle karşıydı. Bahçesine izinsiz girerek, ağaçlarının bedensel bütünlüğünü bozmaya yeltenenleri sapanıyla çitlembik atarak püskürtürdü. Bu yüzden onu cimrilikle suçlarlardı. Oysa o ağacın altındaki meyveleri toplamaya gelenlere asla ses çıkarmaz, hatta zaman zaman kendisi sepet dolusu olgun meyveyi kumsala bırakıp, içine de “Sevgiyle yiyin, saygıyla şükredin.”, “En büyük dua, minnetle yenen lokma…”, “Her meyvenin içinde bütün bir evren gizlidir.”, “Olgun ye ki, ham kalma.” gibi sözler içeren notlar bırakırdı.

Sabahları gün doğmadan uyanır, denizle kumun buluştuğu sınıra bağdaş kurup, soluğunu dalgaların ritmine gore ayarlayarak bir süre öylece oturur, kendini deniz gibi durgun ve berrak hissedince, yaşlı bedenini onun serin kucağına bırakır, zarif kulaçlarla, bir balık kadar suyla bütün, yüzeyinde ince ince gezinirdi.

Sonra derin uykusundan uyanmış gibi aniden irkilerek yüzmeyi keser, kırış kırış alnını karaya çevirirdi. Gözlerini kısarak kıyıda bir şeyler aranır, buruşuk ellerine ilk kez görüyormuşcasına hayret içinde bakar, sonra birden kim olduğunu, orada ne aradığını ve diğer her şeyi hatırlayınca rahat bir nefes alıp sırtüstü döner, gökyüzünü hayranlıkla seyrederek ait olduğu yere, toprağa dönerdi.

Kıyıda hiç kimse olmazdı o saatlerde. Denizin açıklarında bazen birkaç amatör balıkçı…

Kurulanıp doğru bahçesine döner, depo kapısına dayalı kürekle süpürgenin yanından dedektörünü alırdı. Aleti çalıştırır, sahili bir uçtan diğerine didik didik aramaya koyulurdu. Guguk kuşları ve ağustos böceklerinin seslerine dedektör sinyalleri karıştığında, ganimetin yerini tespit eder ve her sabah mutlaka zincir, kolye, küpe, yüzük, metal taşlı ya da imameli tespih, hiç değilse birkaç toka bulup evine öyle dönerdi.

Odalarından birini bu ganimetlere ayırmıştı. Türlü türlü takılar, mataralar, cüzdanlar, oyuncaklar, anahtarlıklar, gözlükler ve daha nice sahipsiz eşya ufak çaplı bir hediyelik eşya dükkanına benzeyen bu odada sergilenirdi. Sahilde bir şeyini kaybedenler doğrudan ona başvurur, eşyanın ayrıntılı eşkalini verdikten sonra bu odaya alınır ve teşhis etmelerine izin verilirdi.

***

Bir akşamüstü kapısı çalındı. Semizotlarını ayıklamayı bırakıp, topraklı elleriyle kapıyı açtı. Karşısında genç, güzel bir kız duruyordu.

“Buyrun.”

“Şey…” Yanakları hafif kızardı kızın. “Kusura bakmayın rahatsız ediyorum.”

Sabah denizi kadar duruydu yüzü.

“Geçen Cumartesi ailemle denize geldik. Şu ileride zeytin ağacının altına oturduk. Kolyemi kaybetmişim. Eve dönünce fark ettik. Çok üzüldüm. Sonra dediler ki… Siz…”

“İsmin ne senin?”

“Deniz”

“Anlamıştım zaten.”

Kız ne diyeceğini bilemedi. Biraz daha kızardı yanakları.

“Siz bulmuş olabilir misiniz acaba?”

“Gel bakalım beraber. Nasıl bir kolyeydi söylesene.”

“Yunus şeklindeydi.”

“Taşlı mı?”

Deniz heyecanlandı. “Onu buldunuz mu yoksa?”

Yaşlı kadın ciddiyetini bozmadı. “Taşları ne renkti?”

“Eee… Mavi, lacivert. Vee beyaz…”

“En dışta hangi renkti taşlar?”

Kız şöyle bir yutkundu.

“Ben” dedi. “Görme engelliyim de.” Kısa bir sessizliğin ardından devam etti.

“Sorunuzun yanıtını bilmiyorum.”

Yaşlı kadın o zaman anladı. Kızın başka zamanlara, uzak diyarlara uzanan bakışlarının sırrını.

“Sen bekle ben kolyeyi getireyim.” diyerek içeri gitti. Taşlı minik bir yunusla geri döndü. Kızın kadife yumuşaklığındaki elini tuttu. Avcuna bıraktı. Kız öyle büyük güldü ki, evin içi gençlik, tazelik, minnetle doldu.

“Pat” diye bir ses duyuldu bahçeden.

“Dur bekle.” dedi kadın, sesin geldiği yöne doğru yürürken. Elinde olgun bir şeftaliyle döndü.

“Senin için düştü bu. Öyle güzelsin ki kuzum, biraz daha durursan burada, ağaçlarda meyve kalmaz.”

Deniz kocaman güldü bu kez. Işıl ışıl.

“Size nasıl teşekkür edebilirim?” diye sordu içtenlikle.

“Güneş toplayalım mı beraber?”

Deniz kıkırdadı. “Olur tabi. Öğretirseniz neden olmasın?”

“Hadi o zaman, geç kalmayalım.” Sözünü bitirmeden kapıyı çekti, çıktı yaşlı kadın.

Deniz durgundu. Yunus kolyenin en dıştaki taşıyla aynı renk. Güneş karşı tepelerin üstünden kıyıya doğru turuncu ipekten bir şerit uzatmıştı. Yaşlı kadın, Deniz’i elinden tuttu. Birlikte ışığın kaynağına doğru yürüdüler.

“Güneşin alçak gönüllülüğüne bak sen” dedi yaşlı kadın. “Ayağımıza kadar gelmiş. Hissediyor musun altın suyu olmuş deniz.”

Körpecik gülümsedi kız. Deniz gibiydi o da; guruba karşı bir başka güzel. Dizlerine kadar suya girdiler. Bir avuç ışık aldı yaşlı kadın. Deniz’in güzel yüzüne doğru savurdu. Sonra iki elini tutarak güneş toplamayı öğretti ona. Güneşle gözlerini, bedenini, ruhunu yıkamayı… Birbirlerini güneşle sevdiler. Isıttılar. Kahkahalarla güldüler. Güldürdüler…

Çocuklar hayranlıkla, sahilden yürüyerek yazlıklarına dönen yetişkinler, zeytin ağaçlarının altında mangal yelleyip karpuz kesenler şaşkınlıkla bakakaldılar bu olağanüstü manzaraya. Derken içlerinden biri alaycı bir tonda,

“Deli karıya bak güneş topluyor şimdi de” dedi. “Bir de kör kız bulmuş yanına…” Tek tük güldüler. Önce zorla. Sonra histerik kahkahalarla.

Kahkahalar Deniz’e kadar ulaştı. Uykudan uyanır gibi irkildi kız.

“Annemler merak eder. Gitmem lazım.” dedi yüzü gölgelenerek.

Yaşlı kadın kızın ellerini sıktı. Minnetle yanağına bastırdı.

“Yine gel güzel denizkızım.“ dedi “Bir şeyini kaybetmeden de gel.”

Kız gülümseyerek başını salladı. Bir elinde yunus kolye, bir elinde şeftali kahkahalara doğru yürümeye başladı. Saçlarından ince ince ışık dökülüyor, o uzaklaştıkça deniz karanlığa gömülüyordu.

Demir kapılı, cumbalı ev bakımlıydı o zamanlar. İçinde bir Rum ailesi yaşardı. Güngörmüş, iyi insanlar… Kahveleri kavruk olurdu. Tatlıları şerbetli. Esmer, küçük kızları, piyano çalmadığı zamanlar demir kapının üstündeki cumbanın camına alnını yaslar, uzun uzun sokağı seyrederdi.

Kızın ismi Agata’ydı. İlk aşkı: Agata. Yazlık sinemada çıplak kolları değmişti birbirine. Çekmemişlerdi kollarını, kaskatı durmuşlardı öylece. Komedi filmiydi galiba ama o gözleri karararak bakmıştı perdeye. Agata tüylerinin diken diken olduğunu fark edecek mi diye yüreği ağzında… Sonradan aklına gelmişti, aynı gün sabahtan akşama kadar maç yaptığı, birkaç kez terden sırılsıklam olup kuruduğu. Kim bilir nasıl da ter kokmuştu Agata’nın hokka gibi zarif burnuna…

O gün bugün her akşam muhakkak yıkanırdı.

O zamanlar Gedikpaşa’da bir ayakkabı atölyesinde çıraklık ediyordu. Cebinde üç kuruş yevmiyesi… Film arasında kağıt helva almıştı ikisine. Helvanın şekerlemesi yeni yetme bıyıklarına yapışınca Agata sakız gibi gülmüştü. O beyazlık pırıl pırıl durur hala yorgun kalbinin bir köşesinde.

***

Agata’ların bir sabah herkes uykudayken -bekçinin söylediğine göre merdivenlerini okşayarak- terk ettikleri demir kapılı eve, Güney Doğu’daki köyleri boşaltılmış bir Kürt ailesi yerleşmişti. Kalabalık bir aile. Erkekler sabah erkenden ameleliğe giderdi. Kadınlar kat kat giysili, yırtıcı bakışlı.

Kürt ailenin bir sürü çocuğu vardı. Bir tanecik Berfu’su. Cumbanın penceresinden bakardı o da. Hep birini beklerdi sanki. Doğuştan sürmeli uzun kirpiklerini siyah kelebek kanatları gibi kırpıştırarak. Başı yarı örtülüydü. Yanakları gamzeli. Esmerdi o da. Gülümsemesi, sokak lambaları hiç yanmayan mahalleyi aydınlatırdı.

Karlı bir kış gecesi Berfu’nun babasıyla, iki ağabeyi yolunu kesmişlerdi. Cumbayı gözetlediğini görürlermiş meğer. Boğazını uzun uzun sıkmış, adem elmasını sustalıyla soymuşlardı. Buz gib soğuk terler dökmüş, eve döndüğünde titreye titreye, uzun uzun yıkanmıştı.

Yıkanmaya boynundan başlama alışkanlığı o günden kalmaydı.

Berfu, kalabalık ailesi ile birlikte Kumkapı’daki hemşehrilerinin yanına taşındığında, ikisi de bunalıma girmişti. Başlık parasını biriktirip, isteyecekti onu babasından. Yeminle yapacaktı bunu. Kumkapı’daki bakkal çırağı aracılığıyla gizli gizli mektuplaşıyorlardı. Yağmurlu bir akşam, bakkal çırağı mektubunu teslim almadı.

Berfusu intihar etmişti.

***

Demir kapılı evin sonraki sakinleri bir Roman aileydi. Pek sakin değildiler esasında. Şarkıları, küfürleri, kavgaları hiç bitmezdi. Erkekler geceleri Beyoğlu meyhanelerinde çalgıcılık yapıyor, kadınlar bütün gün kapı önünde reçellik incir soyuyor, çiçek derliyor, lavanta kurutuyor; kızlar ise kumaşçılardan, dokuma atölyelerinden, tuhafiyelerden artık kumaş, kırpık topluyordu.

Hayatında ilk kez, o Roman kızlarından biriyle iş görmüştü erkekliği. Kulağının arkasından çiçeği, ağzından sakızı eksik olmayan Güllü Kız’la. Dört mevsim yanık tenli, ince, uzun boylu, küçük memeli, beline kadar simsiyah saçlı, güzel olmasa da cilvesiyle yılanı deliğinden çıkarabilecek hünere sahip Çingen Güllü’yle.

Bir gün kulağına, İMÇ’de çiçekli bir fistan beğendiğini fısıldamıştı, Güllü. İki haftalığını bastırıp fistanı alınca da boş bir binanın bodrumunda, yayları fırlamış, is kokan bir yatağın üzerinde açıvermişti bacaklarını ödül olarak. Öyle kolay, çabuk ve sıradan… Çocukken komşu çocuklarıyla beraber kuytulara işeyiverdikleri gibi. Rahatlamayla, mide bulantısı arasında sendeleye sendeleye odasına zor dönmüş, uzun uzun yıkanmış, yatağın pisliğinden ve ilk kez üzerine bulaşan kadın kokusundan arınmaya çalışmıştı.

Güllü’ler sonradan pişman olacakları bir kararla Sulukule’den koparılan Romanların yerleştirildiği toplu konutlara taşındılar birkaç yıl sonra.

***

Bir kez daha boşalan demir kapılı cumbalı evin üst katına iki üniversite öğrencisi, cumbanın bulunduğu alt kata da iki travesti yerleşti. Travestiler geceleri işe çıkıp sabaha karşı döner, mahallenin huzurunu bozmamaya dikkat ederlerdi. İlk travesti arkadaşlarıydı onlar. Arada çay demleyip batak ya da okey oynamaya çağırırlardı. Bazen üst kattaki üniversiteliler de inerdi oyuna. Arabesk müzik çalardı hep evlerinde. Havuçlu keklerinin ve ucuz parfümlerinin kokusu sokağı tutardı.

Bir geceyarısı, travestilerin demir kapıya dayanan pezevenklerini ikna etmeye çalışırken bıçaklanmıştı. Öğrenciler olan biteni cumbanın penceresinden görmüş, koşarak aşağı inivermişlerdi. Onu Taksim İlkyardım’a yetiştirmiş, yarasını diktirmişlerdi. Öğrencilerin örgütlü oldukları söyleniyordu. Hızlıca örgütlenmeseler belki filmi o gece kopmuş olacaktı.

Bıçaklanmanın en kötü yanı, yara iyileşene kadar yıkanamamaktı.

***

Sonra kentsel dönüşüm diye bir kabus başladı. Komşu mahalleler, asırlık evler, baba yadigarı dükkanlar, gayrımüslim hatıralar, gariplere kucak açan binalar boşaltılıyor, doğma büyüme Tarlabaşılılar; başka yerde var olamayıp buraya sığınmış insanlar; diğerlerini hor görecek takati kalmayanlar; bu çevrede iş tutan ve geliri bir tek buranın kirasına yetebilen kiracılar sırayla kapı dışarı ediliyor; mülk sahipleri bir daire fiyatına koskoca binalarını elden çıkarmak zorunda bırakılıyordu.

Oturduğu apartman yıkılınca o da açıkta kalmıştı. Çalıştığı ayakkabı atölyesi iflas ettiğinden beri ekmek parasını çıkarmaya çalıştığı hurdacılık da para etmiyordu artık. Evi, mahallesi, semti, komşuları, anıları ile birlikte hayatının da hurdası çıkmıştı.

Döşeği, leğeni ve bir poşet eşyası ile bir süredir boş duran demir kapılı eve sığınmıştı, son bir gayretle. Demir kapının üstündeki cumbalı odaya.

Sabahtan akşama kadar hurda peşinde koşuyor, akşam alt katta yaşayan Afrikalılar’ın ayarladığı kaçak suyla enikonu yıkanıyor, sonra gün boyunca çöplüklere gire çıka leş gibi olan tek pantalonunu leğende sabunlayıp, duruluyordu.

Pantalonunu, demir kapının dışına çektiği çamaşır ipine asıyor, sonra da donuyla odasına çıkıyordu.

Agata gibi alnını cumbanın camına yaslayarak saatlerce sokağın geçmişine, yazlık sinemada kollarını nasıl öpüştürdüklerine filan dalıp gidiyor; kirpiklerini Berfu gibi kırpıştırarak bazen çarpıntı eşliğinde aşkı, bazen soluğu kesilerek intiharı düşünüyor; aklına Güllü’nün uzun saçları ve küçük memeleri düştüğünde yatağından yükselen is kokusu eşliğinde erkekliğini duyumsuyor; soğuklarda dikiş izleri sızlamaya başlayınca diline travesti dostlarının dinlediği arabesk parçalardan biri takılıveriyordu.

Çalışmadığı pazar günleri, demir kapılı evde yaşamış komşularının, çocukluk aşklarının, dostlarının duvarlara, fayanslara, kapı eşiklerine, pencere pervazlarına, mutfak mermerine, rabıtalara, tavanlara bıraktığı izleri inceliyor, onlara anılar, hikayeler yakıştırıyor; şimdiki zamanın yıkıcılığını o merhametli izlerin, çatlakların arasına süpürüyordu.

Ertesi sabah – eğer yağmur yağmamış ve pantolonu kurumuşsa – giyinip dışarı çıkıyor, kentsel dönüşümün ne zaman demir kapılı evle birlikte hayatla son bağını da koparacağını aklına getirmemeye çalışarak hurda toplamaya koyuluyor, bazı akşamlar iş dönüşü camiye uğrayıp, yardım kutusuna üç beş kuruş attıktan sonra, imama ölünce kendisini mutlaka iyice yıkamasını ve yıkamaya muhakkak adem elmasından başlamasını tembihliyordu.

Pazar akşamları, karanlık bastırınca, yağmur görmüş salyangozlar gibi ağır ağır ortaya çıkar, avlunun aşınmış taşları üzerinde dolaşmaya başlarlar. İlk gelenler ağaç ve duvar diplerini kapar muhakkak. Arkalarını sağlama alınca birer sigara yakarlar. Hepsi tedirgindir aslında, kolayca hissedilir titreşen gölgelerinden.

Bavullarının, çuvallarının ağzını usulca aralar, buz torbalarını çıkarırlar. Sarı ışıklı fenerler yakılınca, şeffaf torbaların içindeki organlar seçilmeye başlar belli belirsiz. Torbaların hafif hafif hışırdadığı da fark edilebilir o zaman, sanki sesi çıkaran rüzgar değil de taze yakalanmış balıklar gibi can çekişen organlardır.

Yakından bakana görünürler sadece: Buzlara gömülü bir çocuk böbreği… Üzeri benek benek, güz yaprağı gibi açılmış yorgun bir karaciğer… Kimi mora, kimi cansız griye, kimi körpecik pembeye çalan, pankreas mı, akciğer mi, böbrek mi olduğu tam olarak seçilemeyen diğerleri.

Süre sınırlıdır: Polis gelinceye ya da buzlar eriyinceye kadar. Alıcılar da bilir bunu, gecikmezler. Bomboş meydan şaşırtıcı bir hızla kalabalıklaşıverir. Silüetler birbirinin içinden geçerek, bir çınarın gövdesinde kaybolarak, bir satıcı gölgesinin karşısında durup ellerini, başlarını usul usul oynatarak hazırlanırlar.

Satıcılar dik ve tavizsiz, alıcılar ise bükük belli, çökük omuzludur çoğunlukla. Alıcılar ellerinde titreşen reçeteleri satıcıların fenerlerine tutarlar. Aradıkları niteliklere uygun organlarının mevcut olup olmadığını sorarlar. Genellikle kısa sürer diyalogları. Satıcının başı iki yana sallanır, alıcı bir başkasına doğru yollanır. Omuzları biraz daha çökük, beli biraz daha bükük, gölgesi biraz daha titrek.

Bir satıcıdan diğerine koşturan, yanıt beklemeden başını şeffaf buz dolu torbalara yaklaştıran, duyduğuna inanmayıp ışıklı anahtarlığını arkadaki çantalara tutan bir de çocuk vardır aralarında. On yaşlarında. Her hafta ordadır.

“Küçücük bir kalpcik yeter kardeşime.” diye yalvarır, sanki kalbin küçüğü daha kolay ve ucuza bulunabilirmiş gibi.

“Kalp o kırmızı olan… Biliyorum!” diye incecik sesini yükseltir bazen.

Herkes onun bulunduğu yöne bakar. Parası yok diye satıcıların yalan söylediğini haykırır. Soğuk filan dinlemez, paltosunun önünü açar o zaman. Bir hışım kazağını, atletini sıyırır. Bembeyaz teni parlar fenerin ışığında. Sesi porselen gibi çınlar:

“Alın böbreğimi, verin kardeşimin kalbini.”

Satıcılar böyle çırpınışlara, meydan okumalara alışkın, vicdansız kişilerdir. Oralı olmazlar pek. Arabanın bagajından biraz daha buz alıp organların etrafına serperler. Tespihlerini biraz daha vurgulu çekerler. Olmadı bir sigara daha yakarlar. Orta yaş için pankreasları olup olmadığını soran baş örtülü bir kadın gelinceye kadar mesela, çocuğu yok saymanın bir yolunu bulurlar.

Oysa çocuğun bir tanecik kardeşi vardır. Kardeşinin her şeyi tam. Bir tek kalbi… Yeterince kasılmıyordur işte.

Doktor bunu söylerken odadaydı çocuk. O günden beri kardeşinin kalbi niyetine kendi yumruğunu sıkar. Uykusunda bile. Nakle kadar yapmak zorundadır bunu; kimsenin haberi yok.

“Üç ay dayanır, dayanmaz.” demişti doktor. İki buçuk ay önce…

Son günlerde süreyi uzatabilmek için uyutmaya başlamışlardı kardeşini. Zaman daralmamış, neredeyse tükenmişti. O yüzden o gece ilk kez çınar ağacını çevreleyen duvarın tepesine çıkmış, sol yumruğunu dişleriyle bir sıkmış, göğsüne vuruyor: “Var mı körpe organ isteyen?” diye bağırıyordu çaresizce.

“Kalbi olan yok mu? Bu kadar insansınız. İçinizde minicik bir kalbi olan yok mu?”

Satıcılar çığırtkan veletten rahatsız olmuş, homurdanmaya başlamışlardı. Akşamın sessizliğinde tiz sesiyle polislerin dikkatini çekmesin diye kopkoyu birini görevlendirdiler. İri yarı, kararlı bir karaltıydı. Bir hamlede çocuğu havalandırdı. Az ileride bir böbrek pazarlığı satışla sona ermiş, organ buz dolu bir poşete yerleştirilirken, fenerin önünde paralar elden ele sayılmaya başlanmıştı.

Çocuk karaltının suratına baktı. Sakallı, ağızsız, gözsüz bir adamdı. Tıpkı diğerleri gibi onunla da herhangi bir insani temas kurulamazdı. Adam çocuğu ensesinden yakalayıp kedi yavrusu gibi pazarın çıkışına bıraktı. Bir daha oralarda dolaştığını görürse bütün iç organlarını teker teker sökeceğini söyledi. Ayağının ucuna tükürüp uzaklaştı.

Çocuk karanlığın içinde eridi, yok oldu ağır ağır. Bir tek sol eli kaldı geriye. Sımsıkı, çocuk kalbi kadar bir yumruk… Ayağının dibinde güvercinler dolaşıyordu. Kursaklarında atan minicik, ürkek yürekleriyle.

Cadde tarafından önce acı bir fren sesi, peşinden dehşetli bir kadın çığlığı duyuldu. Çocuk ok gibi fırlayarak kazanın olduğu yöne doğru koşmaya başladı bilinçsizce. Sokak lambasının altında donakaldı. Yolun ortasında kardeşi yaşında bir çocuk cansız yatıyor, kaldırımda zaptedilmeye çalışılan bir kadın şok ve acı içinde kendini yerden yere atıyordu.

Kısa süre sonra ambulans geldi.

Sağlık görevlileri izleyicileri yararak olay yerine koştular. Kazazedeyi dikkatlice kaldırdılar. Sedyeye yerleştirip ambulansa taşıdılar. Kendinde olmayan kadın ile birlikte çocuk da ambulansa atladı. Sağlık görevlileri onu kadının yakını sandıklarından herhangi bir soru sormadılar.

Ambulansın sireni caddedeki araçları delip geçiyordu. Sağlık görevlisi kazazedenin göğüs kafesine şok veriyor, zavallı müdahaleye yanıt vermiyor, kadın onca sakinleştiriciye rağmen, bir köşede inleyip duruyordu.

Gözünden aşağı bir damla yaş inen çocuk kaskatı kesilmiş, yumruğunu sıkıyor, gelişmeleri bekliyordu.

Soğuk, ıslak kış sabahlarında henüz ortalık zifiri karanlıkken annesinin aslında uyandırmaya kıyamayan kırılgan sesi ile gözünü açtığında, kör bir kuyunun dibinde hissederdi kendini. Yatmadan önce uç uca yaktığı ucuz sigaraların dumanı ciğeriyle soluk borusu arasını yumruk gibi bir balgamla tıkamış oldurdu. Kasları sızım sızım sızlarken alarmlı saat, beynindeki kılcal damarları titretir, yorgun bedeninden önce midesini kaldırırdı.

Battaniyeyi sıyırması, buz gibi muşamba zemine basarak tuvalete doğru yalpalaması, soba söndükten sonra anacığıyla ikisinin soluğuyla ısınmış nemli odadan çıkıp, buzhaneyi andıran tuvalete adımını atması, titreyerek yüzünü yıkaması, sarı ışık veren düşük voltajlı ampülün altında tıraş olması, ters çıkan boyun kıllarını kesmeye çalışırken muhakkak derisini birkaç yerinden kanatması, en azından fena halde kızartması, hepsi hepsi içindeki umutsuzluk girdabını büyütür, şiddetlendirir, yaşamayı çekilmez bir külfet haline getirirdi.

Babasının öldüğü gün cenaze dönüşü, o acıdan kaskatı kesildiği, yemediği, konuşmadığı, işitmediği, hiçbir şey hatırlamadığı gece, zorla senet imzalatmışlardı sanki. Allah’ın her günü o muamma senedin borcunu ödüyordu. Sabah adeta can çekişerek yataktan kalkıyor, beş saatini toplam altı vasıta değiştirerek fabrikaya gidip dönmekle harcıyor, on saat senedi imzalatanlar arasında olduklarından şüphelendiği ustabaşlarının gözetimi altında piston gibi çalışıyor, sabah çıktığı gibi yine karanlıkta döndüğü evlerinde anacığıyla Allah ne verdiyse kaşıklayıp, iki çift lafı zor etikten sonra, sızıp kalıyordu.

Sakal tıraşı sonrası, alüminyum tencereden yayılan ağır, merhametli ve şehir yaşantısı ile bir o kadar tezat sıcak süt kokusu karşılardı onu. Komodinin üzerinde, her zaman aynı yerde, telefonla rahmetli babasının çerçeveli fotoğrafının arasında duran plastik kolonya şişesini alıp, suratına boca edene kadar odadaki tüm nesnelerle beraber sıcak süt kokusuna teslim olurdu o da.

Kışın kolonya ile havanın soğuğu bir olur, tahriş olmuş boynunun acısı ile birlikte bütün yüzünü, kafatasını, hatta bedenini uyuşturur, işte o bedenden sıyrılış, yani bedeni hissetmezken de var olmaya devam edebildiğini idrak etmesini sağlayan o kısacık uyanış hali, balgamın ciğerinden usulca sökülmesine yol açardı.

O kısacık anın içinde, daha önceki sabahlar da aynı saatin aynı dakikasında aynı şeyi, o toplu iğne başı kadarcık özgürlüğü hissetmiş olmanın bilinci bulunurdu. Ve o bilinç – yaşadığının anlık bir yanılsama değil, her sabah tekrarlanan bir sürekliliğin parçası olduğunu tıpkı önceki sabahlarda olduğu gibi bir kez daha idrak etmek- ona devam etme gücü verirdi.

Anası onun için, o anası için yaşıyordu. İkisi de istedikleri hayatı yaşayamıyorlardı bu yüzden. İkisinin de istediği başka hayat yoktu öte yandan. Birbirlerini mutlu etmeye, hatta çoğunlukla mutsuz etmemeye uğraşıyorlardı. Konuya komşuya karşı alınları açık olsun istiyorlardı. Anası oğlunun, oğlu da anasının. Bunun için çabalıyorlardı. Bir de evin rahmetli reisinin kemikleri sızlamasın diye.

Demiryoluna geçişi engelleyen demir parmaklıklara ait bir çubuğu, tam evin sokak kapısının karşısındakini, bükmüştü bir pazar akşamı. Eğilip ordan geçip, kestirmeden demiryolu bölgesine çıkıyor, tempolu yürürse beş dakikada istasyona varıyordu.

Hava aydınlanmaya yüz tutuyordu o sıralar. İstasyon, kendisi gibi gri suratlı, göz altı mor, hayatı gereksiz bir yük gibi sırtında taşıyan, bir dolu bezgin, sinirli, bakımsız erkekle dolu oluyordu. Ve tek tük çirkin, orta yaşlı kadınla.

Hep birlikte vagona doluştuklarında usulca soluk almaya bakardı. Biri nefesinin süt koktuğunu anlarsa diye kaygılanırdı çünkü. Öte yandan ağzı açlık kokan bunca yoksul, pejmürde adamdan üstün de görürdü kendini. Sabah sütü ısıtılıp önüne konan bir o vardı büyük ihtimalle koca vagonda.

Tren sallandıkça midesi bulanır, o zaman da ertesi sabah süt içmemeye karar verirdi. Ama ertesi sabah yine anacığını kıramaz, önce çay kaşığıyla kaymağını yerdi bardağındaki sütün. Sonra annesi kendi kaymağını da verirdi usulca. Sonra kara buruşuk iki zeytin yerdi, azıcık midesini tutsun diye. Sonra da sıcak sütü kafasına diker, geç kalmak üzere olduğuna dair hırıltıya benzer sesler çıkarıp kabanını giyinmeye koyulurdu.

Anası her sabah kapının bir adım dışında uğurlardı onu. Sonra pencerenin arkasına geçer, uzaklaşmasını seyrederdi.

Bir kere parmaklıkların arasından geçmeden el sallardı dönüp. Bir kere geçtikten on adım sonra. Bir kere de elli adım attıktan sonra, evin penceresinden görünen son ağaca varmadan birkaç adım önce.

İşte o son el sallamadan sonra içinde bir burukluk, bir ezilme olurdu. Bir sigara yakardı hemen. İstasyon duvarına tırmanıp kalabalığa karışıncaya kadar devam ederdi bu yersizlik, yurtsuzluk duygusu. Eve dönmek, annesi renkleri cartlak, sesi çatlak tüplü televizyonda kadın programları seyrederken onunla bir oturmak, köşe yastığı kadar gamsız uyuklamak, sıcak sütün bulandırdığı midesini demli çayla yatıştırmak isterdi.

Tren gelirdi işte o arada. Kalabalığı yüklenip tıngır mıngır uzaklaşırdı muhitlerinden. Bu hiç kimsede hüzün yaratmazdı. Tek tek yüzleri incelerdi. Bir özlem kırıntısına rastlamazdı suratlarda. Herkes işine gücüne yetişme derdinde.

Tren kaza yapsın isterdi aniden. Ya da büyük bir deprem olsun, bütün şehir yıkılsın, taş üstünde taş kalmasın. Bir tek trendekilere kalsın koca İstanbul.

Tren öyle dolu olurdu ki, çoğunluk başkalarının gövdesi arasında sıkışmış, elleri boşta seyahat ederdi. Deprem olsa, sabahları istediği kadar uyuyabileceğini düşünürdü, her sıçrayışta kısa boylu bir adamın göbeğinden sekip eski yerini bulurken. Tıraş da olmazdı mesela. Yıkık evlerin tahtalarını yakar, sıcacık otururdu, ne var? Tuğla, biriket, tarihi eserlerden topladığı taşlardan duvar örer, şöyle geniş, boğaz manzaralı bir ev yapardı kendine.

Bu trende kendisi ile birlikte seyahat ettikleri için hayatta kalan meymenetsiz işçilerle komşuluk etmezdi. Öteki vagonlarda güzel bir kız vardır belki. Onunla evlenirdi. Çocukları tepedeki evlerinin bahçesinde doyasıya, kendisinin çocukluğunda oynayamadığı kadar geniş arazide oynarken, Boğaz’a kaçardı bazen topları. Yokuş aşağı koşar, yüzerek alır, getirirdi topu. Boğaz’da ne gemi olurdu, ne de köprü. Bir tek o olurdu. Bir elinde top. Çocuklar tepedeki evlerinin bahçesinden toplarının kurtarılışını izler, onu beklerlerdi, hayranlıkla.

Sonraki istasyonda anacığı düşüverirdi aklına. Böğrüne dirsek yemiş gibi iki büklüm olurdu o zaman. Anacığı da kurtulmuş olsaydı Yarabbi. Ahşap, çürük evlerinde değil, komşudan süt almaya giderken yakalanmış olsaydı depreme… Her sabah sıcak süt içerdi Allah kitap çarpsın. Şöyle bırakırdı usulca nefesini. Önündekiler soluğundan anlarsa anlasın.

Vicdan azabı çekmeye başlardı. Anası şehrin ilk yıkılacak evlerinden birinin içindeyken, deprem hayali kurduğu için.

Trenden inip otobüse bindiğinde haline şükrederdi. Akşam eve döndüğünde annesine sebepsizce sarılacağına, ertesi sabah yataktan daha erken kalkacağına, kolonya boynunu yaksa da sızlanmayacağına, sıcak sütünün tamamını bir dikişte bitireceğine söz verirdi.

Tramvaydan inerken çeki düzen verirdi kendine. Senet mafyasının karşısına korkusuzca çıkabilecek duruma gelmiş olurdu.