Çınar yapraklarının arasından sızan güneş ışınları, şeffaf sundurmanın altındaki beton zeminde, nazar boncuklu masa örtülerinde, asırlık kahvehanenin duvarlarında serçeler gibi ürkek ve neşeli oynaşıyordu. Otuz yıl önce bir gazetenin kuponlarını toplayarak kazanılmış kasetli müzik setinin radyosundan yükselen sanat musikisi, kahvehane sakinlerinin hareketlerini hepten ağırlaştırmıştı.

“Coşkun nasıl?” diye sordu, Kahveci Hasan. Seksen yaşlarında, sert bakışlı, iyi kalpli bir adamdı.

“Pek iyi değil be abi.” diye yanıtladı Mehmet, iri mavi gözlerini kaçırarak. Kahvehanenin en genç müdavimlerindendi. Altmış yaşına basalı bir hafta olmuştu.

“Kahveye inememek hepten moralini bozuyor. Üç öğün yemeğini çıkarıyoruz ama doğru düzgün bir şey yediği yok. İp gibi incecik kaldı iyice.”

Kahveci Hasan’ın karşısındaki plastik sandalyelerde çay, kahve içmeden, birbirleriyle konuşmadan, yan yana oturmakta olan üç yaşlı adam, gömüldükleri iç dünyalarından sıyrılıp ağır ağır Mehmet’ten yana döndüler.

“Hey gidi Coşkun be…” dedi Ohannes Baba, gözlüğünün camını gömleğinin eteğine silerken. “Yedi yaşında ya var ya yoktu, mahalleye geldiğinde. Konuşamıyordu o zamanlar garip.”

Belki yarım saat hiç kimsenin sesi çıkmadı. Coşkun’un karlı bir kış günü, at arabasında mahalleye gelişini hatırladılar. Hırpani babasıyla birlikte önceleri ahırda at arabasının kasasında, sonra garajda kartonların üzerinde uyudukları ayları… Coşkun’un yuvasından düşmüş, hastalıklı bir kuş yavrusunu andıran ürkek hallerini… Konuşamayan, yaklaşan olursa kollarını başının üstüne kanat gibi gerip korunmaya çalışan, ilk zamanlarını…

Efkar bastı iyice kahvehaneyi. “Herkese çay ver” diye seslendi Kahveci Hasan, Arnavut’a.

Arnavut, yetmişine merdiven dayamış, kır bıyıklı, her mevsim bağrı açık gezen bir adamdı. Yarım saattir parmaklarını çıtlatarak yere bakıyordu. O sandalyesinden kalkarken:

“Şurda olaydın da bi’ Cüneyt Arkın gibi bakaydın ya kerata!” diye hayıflandı, Mustafa Hoca.

Coşkun’un tek kaşıyla çenesini hafif yukarı kaldırışını, ağzını kapatıp dudaklarını büzdükten sonra gözlerini kısıp, uzaklara sert ve derin bakışını hatırladılar. Hepsinin yüzünde irili ufaklı tebessümler belirdi.

Babası gider dönmezdi; bazen birkaç gün, bazen birkaç hafta… Sonra sonra hiç dönmez olmuştu. Coşkun’un karnını doyuran, el birliğiyle okuma yazmayı öğreten onlardı. Kekemeliği geçene kadar sabırla dinleyen, bir kere olsun sözünü kesmeyen… Soğuk havalarda sobanın yanına oturtup sırtını sıvazlayan… Sırayla elmalı oralet ısmarlayan… Tavlada, piştide yenilerek özgüven aşılayan… Kahvenin duvarındaki takvime işaretledikleri aşı günlerini hiç aksatmayan…

Coşkun büyüyüp delikanlı olduğunda, arabalarını – temiz de olsa – ona yıkatırlardı. Boyadan anlamasa da kovaları taşıtırlardı. Başka iş bulamazlarsa kaldırımı, bahçeyi sulatırlardı. Hiçbir giysiyi, yiyeceği, harçlığı karşılıksız vermez, onu asla yetersiz, mahcup, borçlu hissettirmezlerdi.

Zamanla Coşkun şakır şakır konuşmaya başlamıştı. Cem Karaca hayranıydı. Bazı akşamlar Kahveci Hasan bütün kahvehaneyi susturur, “Haydi Coşkun Karaca. Sahne senin…” diye takdim ederdi. O da gözlerini kısarak, ellerini iki yana açarak, sesini kalınlaştırıp yanıklaştırarak bağıra bağıra söylemeye başlardı. Şarkı bitince alkış, ıslık, kaşıkla çay tabağına vurmalarla ortalık adeta çınlar, Coşkun ayağa kalkıp yerlere kadar eğilerek dört yandakileri selamlayıncaya dek tezahürat devam ederdi.

Arnavut çayları dağıtırken, Büyük Yılmaz:

“Peki ne yapalım da bu çocuğu yeniden hayata bağlayalım?” diye sordu. Eskilerden, meşhur bir futbolcuydu. Hep aynı köşede ağır ağır rakısını yudumlar, mümkün olduğunca az konuşur, neredeyse hiç gülmezdi.

Yıllar önce yine böyle bir sohbet esnasında Coşkun’a yaz kış rahat edeceği bir barınak düşünmeye koyulmuşlardı. Sonunda birinin aklına camide depo olarak kullanılan oda gelmiş, ertesi gün hep birlikte imamı ikna ederek, depodaki malları kahvehanenin kilerine taşımış, odayı boşaltmışlardı. İmamın tek şartı; avlu kapısının üzerindeki odaya giriş çıkışın cami avlusundan değil dışarıdan yapılmasıydı. Bunun üzerine el birliğiyle odanın kahvehaneye bakan cephesine bir kapı açılmış, kapının altına sacdan bir balkon yapılmış ve Mehmet’in evden getirdiği yüksekçe alüminyum merdiven balkona dayanmıştı. Böylece odanın cami ve Kuran Kursu ile ilişkisi kesilmiş, Coşkun’un kahvehane manzaralı bir yuva sahibi olması sağlanmıştı.

Coşkun, kahvehane müdavimlerinin evlerinden, dükkanlarından kucak kucak taşıdıkları karyolayı, döşeği, perdeyi, dolabı, aynayı, elektrik sobasını, lambayı, halıyı, nevresimi, battaniyeyi bir güzel yerleştirip odasını çiçek gibi yaptıktan sonra balkona çıkmış, İmam: “Ezan okuyacağım, in artık aşağı” diye bağırıncaya kadar kahvehanedekilere Cem Karaca konseri vermişti.

Ohannes Baba: “Ne demiş son muayenede doktor?” diye sordu. Kederli iç çekişinden, yanıtı az çok tahmin ettiği anlaşılıyordu.

“Daha ellisinde bile değil. Bünyesi de sağlam. Moralini yüksek tutsun, demiş.” diye yanıtladı Mehmet.

Coşkun hastalandıktan sonra her geçen gün biraz daha güçten düşmüş, sonunda balkona dayalı merdivenden inip çıkamaz olmuştu. Hayatı sokaklarda ve kahvehanede geçen adam için ufacık bir odaya tıkılı kalmak ölümden beterdi.

“Arnavut, sen ne yaptın kuyunun kompresörünü?” diye sordu Mustafa Hoca.

Kahvehanenin emektar işçisi, baba yadigarı ahşap, bahçeli evi satmamak için yıllarca direnmiş ama en sonunda çatısından, cumbasından düşen parçalar mahalleli için tehdit oluşturmaya başlayınca, geçtiğimiz yılın başında elden çıkarıp, yokuştan ufak bir apartman dairesi satın almıştı. Eski evin bahçesindeki kuyudan su çekmek için kullandığı kompresör de kıyamadığı eski eşya yığınıyla birlikte apartmanın bodrum katındaydı.

“Ne yapayım be Hoca?” diye yanıtladı Arnavut. “Bilirsin bir şeyciği atamam ben. Depoda duruyor öyle.”

“Çalışıyor mu hala o?”

Arnavut boşları tepsiye dizerken, duraksadı. Avcunu açıp: “Valla epey oldu ama son denediğimde aslanlar gibi çalışıyordu…” diye cevapladı.

Kahveci Hasan: “Ne var aklında Mustafa Hoca?” diye araya girdi.

“Dur bakalım.” dedi, Mustafa Hoca. Yakın gözlüğünü burnunun üstüne indirmiş, tuşlu telefonunun ufacık ekranında Nalbur Naci’nin numarasını bulmaya çalışıyordu.

“Alo Naci?” diye gürledi nihayet. Öğretmenlikten kalma alışkanlıkla yüksek sesli konuşurdu. Telefonda daha da abartır, bağırmazsa sesinin duyulamayacağını sanırdı. “Baksana, sende çelik halat var di mi, aslanım?” Nalbur Naci eski öğrencisiydi, bir dediğini iki etmezdi.

“Çok iyi… Hurdacı Fikret’te de demir inşaat makarası vardır. Sen ondan sağlam bir parça al. Elektrikçi Kadir’i de tut kolundan, kahveye getir akşamüstü. Hat çekecek, kablo getirsin bol, bir de anahtar lazım, devreyi açıp kapamak için. Düğmeli olsun. Coşkun’a asansör yapacağız… Hadi Allah’a emanet ol.”

Kahvehanedekiler çıt çıkarmadan Mustafa Hoca’yı dinliyordu. Telefonu kapatıp yakın gözlüğünü boynuna indirinceye kadar sessizlik bozulmadı. Sonunda:

“Helal sana be Hoca…” diye haykırdı, Büyük Yılmaz.

“İşte bu.” deyip, masaya sertçe vurdu Kahveci Hasan: “Desene akşama Cem Karaca konseri var.”

Arnavut, boş tepsiyi dolaştırdı. Herkes cüzdanında, cebinde ne varsa tepsiye atınca, asansör bütçesi üç aşağı beş yukarı toplanmış oldu.

Ohannes Baba: “Ben de damadı arayayım. Bir çift pabuç getirsin akşama. Ne zamandır ayakkabı giymiyor, özenir şimdi çocuk” diyerek telefonuna sarıldı. Damadı, Gedikpaşa Yokuşu’nda, Ohannes Baba’dan devraldığı ayakkabı dükkanını işletiyordu.

Mehmet: “Arnavut, bak bakalım, elmalı oraletin var mı? Bittiyse aldıralım.” diye bağırdı, boş bardakları ocağa götürmekte olan adamın arkasından.

Arnavut döndü. Tek kaşını ve çenesini hafif yukarı kaldırdı. Ağzını kapatıp dudaklarını büzdü. Gözlerini kısarak uzaklara sert ve derin baktı. Cüneyt Arkın bakışı, kahvehanedeki herkesin, Büyük Yılmaz’ın bile gülmesine, neden oldu.

Çınar yapraklarının arasından sızan güneş ışınları, şeffaf sundurmanın altındaki beton zeminde, nazar boncuklu masa örtülerinde, asırlık kahvehanenin duvarlarında serçeler gibi ürkek ve neşeli oynaşıyordu.

Şimdi kahvehanedekiler de benzer bir iyimserlik içinde birbirleri ile şakalaşıyor, sabırsızlıkla Coşkun’un aralarına katılmasını bekliyorlardı.

Yeşilin içinde yürüdüler, yürüdüler… Çiğ düşmüştü otlara. Ayaklarını ıslatacak kadar değil, ayakkabılarını parlatacak kadar.

Saçlarına kelebekler kondu. Arılar neşeyle vızıldadılar etraflarında dört dönerken. Sanki çiçek sandılar onları, basbayağı kur yaptılar. Ağaçlar tatlı bahar meltemini bahane ederek dallarını eğdiler yerlere kadar. Bulutlar tam tepelerinde birlik oldu. Gökyüzünü pamuk tarlasına çevirdiler.

Otobüsteki gibi yan yanaydı kızlar. Üstlerinde aynı giysiler. Saçları sabah evden çıktıkları gibi özenle taranmış, birinin boynunda ismini yazan, diğerininkinde burcunu simgeleyen kolyeler.

Gerçek olamayacak kadar güzeldi her şey. Rengiyle, zarifliğiyle, tınısıyla, kokusuyla… Büsbütün uyum içinde. Bir tarla faresi topraktan başını uzatıp geri kaçırıyor, onları saklambaç oynamaya davet ediyordu. Masmavi bir su kuşu geçiyordu tarla faresinin tam yuvasının üstünden. Açıklı koyulu yeşil yaprakların arasında kayboluyordu. Bir sincap pıtır pıtır koşuyordu dalın ucundaki o yapraklara doğru. Aynı dalın arka yüzünde karıncalar tek sıra olmuş, yuvalarına tarla faresinin yiyecek artıklarını taşıyordu.

Ve bunların hepsini tarla faresi, mavi kuş, yaprak, sincap, dal, karınca gibi en ince ayrıntısına kadar görebiliyor, işitebiliyor, hissedebiliyordu iki kız. Daha doğrusu tarla faresi, mavi kuş, yaprak, sincap, dal, karınca ve iki kız olabiliyorlardı peş peşe. Kim olduklarını unutuyor, aslında her şey olduklarını seziyor, farklı yaşam olasılıkları arasında gezinirken, aslında tek bir varoluş olduğunu anlıyor ve kendilerinin de o varoluşun maddesinden yapıldığını kavrıyorlardı.

Otobüste erkeklerden bahsederek kıkırdadıkları, annelerine trafikten ötürü geç kalacaklarını bildiren mesajlar gönderdikleri, yeni aldıkları ojeleri sürseler otobüstekilerin kokudan rahatsız olup olmayacağını fısıldaştıkları anları tamamen unutmuş gibiydiler.

Yeşilin ucunda bir ışık huzmesi vardı. Oraya doğru çekiliyorlardı. Usul usul… Güneş ayaklarına kapanmıştı. Işıktan bir tünel göndermiş, onları da yanına çağırıyordu. Huzurun, iç barışın, dinginliğin hiç bilmedikleri sularına ulaşmışken, daha ötesi olamayacağını zannederken; attıkları her adımla ışığa biraz daha yaklaştıkça varlıklarını daha da, daha da hafiflemiş buluyorlardı.

İçleri gıdıklanıyordu. Kendilerini tutamıyor, gülümsüyorlardı. Kolyeleri sallanıyordu. Birininkinin ucunda ismi, diğerininkinde burç simgesi bulunan…

Ojeyi sürmeye karar verdikleri sırada otobüs ani bir fren yapmış, bir süre yan yan kaydıktan sonra uçurumdan aşağı taklalar atarak yuvarlanmaya başlamıştı. İşte son hatırladıkları birbirlerinin bir düz, bir baş aşağı olan, dehşet içindeki yüzleri ve onlar takla attıkça saçları ile birlikte delice sallanan kolyeleriydi. Birinin gördüğü diğerinin ismi. Ötekinin karşısında ise diğerinin burç simgesi.

Papatyalar seriliyordu ayaklarına. Sapsarı göbekleri hemen unutturuyordu korkudan büyümüş, ölümü görmeye hazırlanan arkadaş gözlerini. Bir solucan kıvrılıyordu kökler arasında. Arka bacaklarını kanatlarına dokundurarak ses çıkarmakta olan çekirge, solucandan uzaklaşmak için havalanıyordu. Kızlar da içlerinden sıçrıyorlardı onunla bir. Otobüsün kırılan camından sıçrayıp nehir kıyısına doğru uçtukları gibi.

Işığa yaklaşıyorlardı giderek. Ya da ışık yaklaşıyordu onlara. İçlerini aydınlıkla doldurarak. Işığın öte yanında birileri vardı. Işık kadar parlak ve kesintisiz. Belki melektiler. Kanatları yoktu ama. Işık istediği yere uçar zaten, kanatla ne işi olur?

Bütün beyazlar ışığa çekiliyordu işte. Pamuk pamuk bulutlar, tiril tiril kelebekler, zeytin dalı taşıyan beyaz güvercinler, papatya ve zambak yaprakları… Kızlar da bembeyaz tenleriyle büyülenmiş gibi ışığa doğru ilerliyorlardı. Uçmamak için kendilerini zor tutarak…

Işığın içinden hararetle el sallayan varlıklar seçtiler hayal meyal: Birinin tonton dedesi ile pamuk anneannesi, diğerinin doyamadan yitirdiği gencecik, yakışıklı babası…

Onları görünce, sevinçten kaybetti kızlar kendilerini. Bütün güçleriyle koşmaya başladılar. Işıktan sevdikleri de aynı şekilde sabırsızlanmış, yerlerinde duramıyorlardı. Öyle mutluydular ki, rengarenk sevgilerini görünür hale getiriyor, ışıktan nehirler halinde kızlara doğru akıtıyorlardı.

Kolyeleri sallanıyordu kızların saçlarıyla birlikte. Nehir kıyısına yuvarlandıklarında olduğu gibi kanlı değildiler şimdi ama. Giysileri ve saçları gibi pırıl pırıl… Birinin ucunda ismi, diğerininkinde burcu…

İçleri içlerine sığmıyordu ikisinin de. Koşuyor, koştukça ana rahminden çıktıkları kaygısız, saf hallerine dönüyor, öyle oldukça büyük varoluşun içinde eriyip aynı anda hem hiçbir şey, hem de her şey oluyorlardı.

Tonton dede, pamuk anneanne ve babanın nurdan yüzleri şükranla, sonsuz kabulün huzuruyla ışıldıyordu. Onlarla buluşmak üzereydi artık kızlar. Kollarını uzatmışlardı. Kolyeleri sallanıyordu. Bir adım kalmıştı ışığı yakalamalarına… Saf sevgiyle kucaklaşmalarına… Varoluşun özüne kavuşmalarına…

Derken ayağı takıldı birinin… Diğeri onun elini tutuyordu. İkisi birden havalanıp, aynı anda yere düştüler. Sırtüstü yatıyorlardı şimdi. Yan yana… Çok güçlü bir ışık kaynağının altında. Kolyeleri zıplıyordu. Birininkinin ucunda ismi, diğerininkinde burcu.

“Döndüler!” diye bağırdı doktor. “Elektroşoka devam… Şükürler olsun döndüler…”

“Peki sıkılmıyor musunuz burda, yedi gün, yirmi dört saat, hapis gibi dört duvar arasında?” diye sordu oraletinden bir yudum alan kirli sakallı, temiz yüzlü üniversite öğrencisi.

Eminönü hanları hakkında araştırma yapıyordu. Az konuşan, dik ve derin bakan Çaycı Dayı’yla sohbet etmekten keyif alıyor, aklının bir köşesinde, samimiyeti biraz daha ilerletirse hanın fotoğraflarını çekmek için izin koparabileceği ümidini taşıyordu.

“Yoo.” dedi Çaycı Dayı. “Allah’a şükür yediğim önümde, yemediğim arkamda. Handa çalışanlarla akraba gibi olduk. Eh onların müşterileri, hamallar, seyyarlar, komşular derken gündüzleri geleni gideni çok olur buranın. Sıkılacak vakit olmaz yani. Akşamları herkes evine gidip han bana kalınca da…”

Dudağının kenarında bir gülümseme belirdi. İlk kez gözünü kaçırdı delikanlıdan. Sessizleşerek, ikinci katta ağır ağır yürüyen kediyi izlemeye koyuldu.

Öğrenci meraklanmıştı: “Ee, ne yaparsınız akşamları?”

Çaycı Dayı ayağa kalktı. Elinde boş çay bardağı ile ağır ağır yürüdü. Ocaktan yükselen buharlar arasında iyice esrarengiz göründü öğrencinin gözüne.

“Kepenkleri indirir, içeriden kapıyı kilitlerim önce. Sonra hanı süpürür, silerim.”

Höpürdeterek çayından bir yudum aldı. Bardağını kilim desenli masa örtüsünün üzerine bıraktı.

“Yanına bir salata yapar, öğlenden kalan yemeği yerim. Biraz dinlenmiş de olurum o ara… Sonra ertesi günün yemeği için kolları sıvarım.”

Öğrenci, az önce Çaycı Dayı’yı gülümsetenin bunlar olmadığını seziyordu.

“Peki sonra?” diye sordu sabırsızlanarak.

“Sonra radyomu açarım.” Ayağa kalktı bir kez daha. Çay ocağından siyah, eski bir el radyosu alıp döndü. Taburesine oturmadan düğmesini çevirdi. Loş sofayı yumuşak bir sanat müziği ezgisi sardı. Başını ağır ağır çevirip arkasındaki duvarı gösterdi.

“Görüyor musun, şu resimleri?”

Çaycı Dayı’nın oturduğu taburenin gerisindeki duvar rengarenk, yağlı boya tablolarla, çerçevelenmiş takvim yapraklarıyla, büyütülmüş fotoğraflarla, dokuma duvar halılarıyla, resim işlenmiş kilimlerle doluydu. Duvarın sıvası, ancak resimler arasındaki ufak tefek boşluklardan görülebiliyordu.

“Görülmeyecek gibi değil ki…” derken gülümsedi, Öğrenci. “Hana girdiğimden beri gözlerimi onlardan alamıyorum.”

Yanıtı Çaycı Dayı’nın hoşuna gitmişti. Bir yudum daha aldı çayından. Bu defa daha iştahlı.

“Bunların her biri ayrı alem benim için.” Dudaklarını büzüp devam etti:

“Bak şu yelkenliyi görüyor musun? Ne zaman dar gelse yerim, açılır giderim onunla. Kaptanı da benim, tayfası da… Çarkçısı da benim, mutfakçısı da… Kürekçisi, miçosu, yelkeni, rüzgarı… Dalgası da benim, balığı da… Karayı müjdeleyen martısı da… Direği kıran fırtınası da…”

Delikanlı şaşırmıştı. Radyodan yükselen tambur sesi eşliğinde Çaycı Dayı’yı dinliyor; adamın kendi sözcükleriyle mi konuştuğunu, yoksa ezberden şiir filan mı okuduğunu sormaya cesaret edemiyordu.

“Bir bakmışsın kürek olmuşum, dalgayı yarıyorum. Denizi çekiyorum, gemiyi itiyorum tek başıma. Bir bakmışsın balık olmuşum, kürekten ürkmüş, dibe kaçarken büyük bir balığın radarına girmişim. Dost bir istiridyenin kaygan yatağında soluklanıyorum…”

Soluklanıp devam etti.

“Sonra bir bakmışsın, küreği çeken kolun sahibinin göğsünde sakladığı kıvırcık saçlı bir oğlan resmiyim…”

Öğrenci bir an için, denize inip kalkan küreğin çıkardığı sesi duyar gibi oldu. Başını kaldırınca, hışırtının yukarı katta plastik bidonu tırmıklayan kediden geldiğini anladı.

“Oğlan demişken… Şu kadın resmini görüyor musun, çerçevesi güllü, gümüşlü olan…”

“Evet” dedi, Öğrenci.

“O benim şefkatlim, merhametlim… Ne zaman pişman olsam, eskiden yediğim bir haltı kafaya taksam, biçare kalsam, vicdanım sızlasa açılırım ona. Kadın annem olur. Ben kucağındaki çocuk. Bebekliğimdeki gibi ninniler söyler, okşar yüzümü.”

Çayını bir kez daha höpürdetti.

“Bir başka gece, o kadın benim rahmetli hanımım olur. Bir türlü doğmayan çocuğumuz olur kucağındaki de. Bir gececik olsun hep beraber mutlu oluruz. Bebek gibi uyurum, ben de.”

Öğrencinin oraleti bitmişti. “Dur sana bir de ada çayı vereyim.” dedi, Çaycı Dayı. “Keskin muhabbetle iyi gider.”

Ada çayını öğrencinin önüne bırakırken: “İşte böyle…” diye mırıldandı.

“Resimlere zaafımı bilenler, uğrarlar sık sık. Antikacı, kırtasiyeci, eskici, ressam… Resme uzun uzun bakarım önce. İçimi kıpırdatıyor mu? Bir şey çağrıştırıyor mu? Nefesimi açar mı? Canımı yakar mı?”

Biri girdi hana, adres sordu. Çaycı Dayı tarif edip gönderdi adamı, fazla uzatmadan. Öğrenciye dönüp devam etti:

“Bazı resmi gördüğüm anda bir yarama iyi geleceğini, bir özlemimi dindireceğini anlarım. Rüyamdan mı; gazeteden mi; bizim memleketteki bir dereyi, ormanı benzettiğimden mi; her nedense kanım kaynayıverir işte ecnebi dağlarına, ırmaklarına… Çocukken babamın soyduğu meyveleri mi düşürür aklıma bilmem; şu çerçeveli takvim sayfasını mesela, servet dökseler söktürmem o duvardan.”

Yumruğunu hafifçe vurdu masaya:

“Bazısını da ister dünyanın en meşhur ressamı yapsın, ister en iyi fotoğrafçısı çeksin, sokmam hana. Bizimki sanat değil, gönül galerisi neticede.”

Delikanlı gözlerinin dolduğunu belli etmemeye çalışarak gülümsedi.

“Dininize de bağlısınız anlaşılan.” dedi, Çaycı Dayı’nın hemen arkasındaki camili, Kabe’li duvar seccadesini göstererek.

“Elhamdülillah.” derken avcunu iki kere göğsüne vurdu adam. “Her gün beş vakit bakarım ona.”

Öğrenci saatine baktı. Gitmesi gerekiyordu. Gönülsüzce ayağa kalktı. Çaycı Dayı oraletle ada çayının parasını almadı.

Dostça tokalaşırlarken: “Son bir ricam olacak.” dedi, Öğrenci.

“Hanın değil ama sizin fotoğrafınızı çekebilir miyim, resimlerinizin önünde? Tezim için değil, kendim için.”

“Eyvallah.” dedi Çaycı Dayı. “Han benim değil ama resimler benim sonuçta.”

Tabureye oturdu tekrar: “Çek bakalım şöyle Kabe’nin önünde. Yelkenliyle anne, çocuk da çıksın ama mutlaka.”

Kendini bildi bileli kendisi olamamıştı. Uslu, başarılı, saygılı, alımlı, özenli, uyumlu, tutumlu, ölçülü, dengeli, mesafeli olabilmiş ama kendisi olamamıştı. Bunun farkına yeni yeni, on dokuzundan gün aldığı ilk günlerde varıyordu.

İstanbul’a geleli birkaç ay olmuştu henüz. Yurtta kalıyordu. Oda arkadaşları ile iyi geçiniyor, fakültede ders kaçırmıyordu. Annesi ile konuşuyordu her gün muhakkak. Ailesi onunla gurur duyuyor; bir o kadar da başkalarına, şehre, devre güvenmiyordu.

Bir sabah Boğaz kıyısında, güvercinlerle martıların arasında yüzünü rüzgara vermiş, elleri ceplerinde dalgaları seyrederken sormuştu ilk kez kendisine:

Karaya sağlam basmak mı istiyorum ben, denizde serüvene atılmak mı? İstanbul’a mı ait olmak isterim, memleketime mi? Güvercinler gibi sürünün parçasıyken mi daha huzurluyum, martılar gibi hür ve yalnızken mi? Erkeklerin benden uzak durmasını mı istiyorum aslında, yoksa etrafımda dört dönmelerini mi? Yapmam gerekenleri yaparak, olmam gerektiği gibi biri olarak mı geçireceğim hayatımı; olasılıkları deneyerek, hatalar yaparak, aslında kim olduğumu arayarak mı?

O sabahtan sonra tereddüte bulanmıştı yaşamı, yaprak gibi titremeye başlamıştı. Her yaptığı biraz eksikti. Biraz korkakça, biraz düşüncesizce, biraz abartılı, biraz sığ, biraz samimiyetsiz… Her düşündüğünden biraz suçluluk duyuyordu. Her yapmadığından biraz pişmanlık…

Annesi ile telefon görüşmelerinin ardından eskisi gibi rahatlamış hissetmiyordu artık kendini. Ya onu mutlu etmiş ama içinden geçenleri hiçe saymış oluyordu çünkü ya da iyiliğini herkesten çok düşünen biricik ailesine yalan söylemiş…

Gece yurttaki odalarının ışığı kapanıp diğer kızlar birer birer uyuyakaldıktan sonra dönüp duruyordu yatağında. İradenin ne demek olduğunu sorguluyordu mesela. Cazip geleni değil, doğru olanı yapabilme gücü mü? Ne yapması gerektiği konusunda kendisinin tek karar verici olabilmesi mi? Kendine hakim olabilen midir, iradesi güçlü kişi? Kendini olduğu gibi ortaya koyabilen mi?

Özgürlük neydi peki… Dilediğini yapabilmek mi? İstemediğini yapmamak mı? Değer verdiklerine teslim olmak mı? Kişinin kendini sevebilmesi başkaları tarafından beğenilmesine mi bağlı? Aynı anda hem aile, hem arkadaşlar, hem de erkekler tarafından beğenilmek mümkün mü?

Uykusunu alamamış, kafası kazan gibi kalkıyordu yataktan. Bazı sabahlar derse girmiyor, Boğaz kıyısına iniyordu tek başına. Boğaz her defasında başka… Masmavi oluyordu kimi gün, güneşin neşesine ayak uydurmuş. Bezen derinlemesine lacivert. Hava puslu, bulutlu ise o da bir o kadar keyifsiz, kül rengi ya da açık gri… Hava bıçak gibi soğuksa ama netse alabildiğine, basbayağı yeşil. Su yeşili…

Hafif çırpıntılı kimi gün, başını döndürüyordu çok bakarsan… Bazen süt liman; yekpare bir katman gibi karşı yakaya uzanan. Bazı gün de insan boyunda dalgalarını çarpıyordu kıyıya, tankerin birini ya da lodosu bahane ederek…

Boğaz ona öğretiyordu. Hem her gün başka, hem de bir o kadar kendisi olmanın mümkün olabildiğini. Hem gemilerin, insanların kaldırılabileceğini; hem balıklara yosunlara yuva olunabileceğini. Bir gün mazotunu bırakan motorun ya da çöpünü boşaltan büfecinin acımasızlığıyla kirlenip, ertesi gün yine cam gibi berrak olunabileceğini.

Denize baktıkça, karasız yapamayacağını da kavrıyordu beri yandan. Açılmak güzeldi ama istediğinde dönebileceğini bildiğin zaman. Coşkuluyken çırpınmak iyi geliyordu da, yorgun düştüğünde kıvrılıp uzanmak gerekiyordu. Balıklar suya, kuşlar denize aitti sonuçta. İnsanlar her yere… Ama diğerleri gibi, en çok doğdukları yere…

Yakamozu takip ederek Kız Kulesi’ne kadar çırılçıplak yüzmek geçiyordu bir gece içinden. Sevgilisini orada bulacağını hayal ediyordu. Ertesi sabah çiseleyen yağmura bile katlanamıyordu. Galata Kulesi gibi yere sağlam basan, babası gibi bir erkeği olsun istiyordu bu kez. Onun gibi karasal birine bağlanmak, Boğaz’ın kıvrımlarına onun pencerelerinden bakmak, seller götürse de dünyayı, külahının siperine sığınmak…

Kafası karışıktı hep. İradesi zayıf. Kendine yabancıydı hiç olmadığı kadar. Kendi seçimi sandıkları, biraz deşince hep başkasına ait çıkıyordu… Düşündükçe eriyordu benliği, yaşı büyüdükçe kişiliği ufalıyordu.

Kendi olmanın biri olmaktan; onun da önce hiç kimseleşmekten geçtiğini kavrıyordu yavaş yavaş. Bir tek şeyi güçlü seziyordu bu arada. Yalnız sezmiyor, hissediyor, hissetmekle kalmıyor, içindeki derinlikten onay alıyordu:

En fazla kıyıdayken; ayağı karaya sağlam basar, gözü denizi seyre dalarken kendisi olmaya yaklaşıyordu. Tam kıyıdayken, içindeki ve dışındaki her şey uyum içinde titreşiyor; bazen karadan, bazen denizden esen rüzgar, var oluşunun bir rıhtım gibi denizle kara arasında uzanacağını fısıldıyordu.

Bir şehrin ne kadar çok binası yıkılırsa insanı o kadar duyarsızlaşır. Yaşanmışı hor görmektir yıkmak. Yüzleşmeyi, öğrenmeyi, hissetmeyi, paylaşmayı reddetmek… Değiştirmeyi anlamaya yeğlemek. Uygarlık okyanusunun parçası olmayı beğenmeyip, kendini güdük bir başlangıcın kralı ilan etmek. Her şeye yeniden başlayınca mutlu olacağını sanmak. Mutlu olduğunu sandığı yabancılardan kopyaladığı bir yapının, benliğindeki boşlukları dolduracağına inanmak.

Surunu yıkıp yol açan, kayıkçısı kazansın diye köprüsünü yakan, cayır cayır yanan konakları seyretmeyi gece eğlencesinden sayan, tarihi mahallelerini yerle bir etmeye kentsel dönüşüm adını takan, bahçeli aile evlerini apartman daireleriyle takas etmeyi marifet bilen bir şehirde geçiyor öykümüz.

Kahramanlarımız sevdikleri binaların teker teker yıkılmasına, mahallelerinin tanınmaz hale getirilmesine, parklar, okullar, pastaneler, sinemalar ile birlikte çocukluklarının, gençliklerinin, aile yadigarlarının adım adım yok olmasına alışamayan, varlıklarında yırtıklar açan bu hoyratlıklara karşı tepkisiz kalamayan bir grup genç.

Birbirlerini internette buluyorlar. Hepsi kendi çevrelerinde fazla hassas, çıkıntı olmakla eleştirilen yalnız tipler. Birbirlerinden güç alıyorlar. Birkaç naif girişimde bulunuyorlar ama devletle, belediyeyle temaslarından herhangi bir sonuç alamayacaklarını çok geçmeden fark ediyorlar.

Çoğunluk yenilik istiyor çünkü. Yıktıkça coşuyor, coştukça unutkanlaşıyor. Eskiyi yoksullukla özdeşleştirdiği ve geçmişi yoksulluklarla geçtiği için şevkle yapıyor bunu. Aksini savunanı anlamıyor, gelişime engel görüyor, sırf şımarıklık, muhaliflik olsun diye böyle davrandığına hükmediyor.

Bir avuç kalıyorlar. Şiddetle başa çıkamayacak kadar narin, toplumsal dinamikleri harekete geçiremeyecek kadar zayıf. Büyük sözlere, toplu hareketlere değil, inandıklarının peşinden gitmeye inanıyorlar.

Yıkıntının bol olduğu semtlerde dolaşmaya başlıyorlar önce. Süleymaniye’ye, Tarlabaşı’na, Tophane’ye, Sütlüce’ye gidiyorlar sık sık. Moloz tepelerine tırmanıyor, duvarlardaki merdiven izlerine dokunuyor, camsız pencerelerden başlarını uzatıp yatalak odalara sinmiş nem, sidik ve is kokusunu içlerine çekiyorlar.

İki duvar arasına gerili çamaşır iplerini seyrediyorlar uzun uzun. Gömme dolap boşluklarına, duvarla bütünleşmiş lavabolara, soba borusu deliklerine dünyanın en büyük sanat eserlerinin karşısındaymışcasına saygı ve hayranlıkla bakıyorlar.

Bir gün Süleymaniye’deki ahşap bir evin küçük odasında, duvara dört köşesinden bantla tutturulmuş bir ders programı buluyor içlerinden biri. Kutucukları bir ilkokul çocuğunun kargacık burgacık yazısıyla doldurulmuş. Gözünden bir damla yaş dökülüyor. O çocuğun odada çürümeye terk edilmiş cesedini kaldırırcasına sarsılarak ama yine de yerine getirdiği görevin kutsallığından şüphe duymayarak bantları teker teker söküyor. Ders programını yerinden çıkarıyor. Ve yalnızca o çocuğun hayatının, kent kültürünün ve bir dönemin ortak hafızasının değil aynı zamanda tüm insanlığın ve varoluş hikayesinin yok olmak üzere olan bir delilini kurtarmış olmanın iç huzuruyla harabeyi terk ediyor.

İşte bir dönem böyle başlıyor. Sokakları, binaları, hamamları, sinemaları kurtaramasalar da onların parçası ve sonsuza dek tanığı olacak bazı nesneleri toplamaya, koruma altına almaya başlıyorlar böylece. Kimi bu nesnelerin ruhuna inanıyor, kimi simgelediklerine. Daha nesnel olanlarsa değerli ve bir o kadar da trajik buluyor onları. Sonsuza dek terk edilen yaşanmışlıktan daha sarsıcı ne olabilir ki?

Önceleri tek tük nesnelerle dönmeye başlıyorlar yıkık semt gezilerinden: Patlak plastik toplar, paslı mandallar, çiçek desenli fayans çıkartmaları, kolsuz bacaksız oyuncak bebekler, kadın tokaları, sabunluklar, ucuz parfüm şişeleri, lavabo pompaları, sinek raketleri, ipsiz makaralar, takvim yaprağından kesilip duvara asılmış manzara resimleri, dua levhaları, lastik erkek terlikleri, musluk volanları…

Sonra bir arkadaş katılıyor aralarına. Ruhsat sorunu yüzünden yıllardır şehrin göbeğindeki plaza inşaatını tamamlayamayan bir müteahhidin, sanat öğrenimi gören oğlu. Babasından plazanın otoparkını sergi amaçlı kullanma izni alıyor. Ve arkadaşlarına artık bir “Hatıralar Mezarlığı” galerisine sahip olduklarını müjdeliyor.

Bu sürpriz gelişme gruptakileri heyecanlandırıyor. İçlerinden biri, gece yarısı evinin önündeki çöplüğü karıştıran bir kağıt toplayıcıdan hurda arabasını satın alıyor. Ertesi gün hatıra safarisine, demir iskeletine çuval gerili bu çek çek arabayla çıkınca hem daha fazla nesne toplayabiliyor, hem de semttekiler tarafından yadırganmadan istediği moloz yığınına, dilediği yıkıntıya girip çıkabiliyor.

Bunu öğrenen arkadaşları da birer ikişer kağıt toplayıcılardan çek çek arabalarını satın alıp, keşif gezilerine eski kıyafetleri ve koyu renk kasketleri ile çıkmaya başlıyorlar.

Birkaç ay yoğun çalışıyorlar. Yıllar öncesine ait promosyon tasolardan kırık gaz lambalarına, kırmızı dantelli sabahlık kuşaklarından yabancı dilde romanlara, gönderilmemiş aşk mektuplarından okumayı yeni sökmüş teyzelere ait telefon rehberlerine, hülyalı kız günlüklerinden kaskatı tıraş fırçalarına, takım posterlerinden eşantiyon kül tablalarına, blok flüt parçalarından aile fotoğraflarına, keman yayından ud mızrapına, süzgeçten oklavaya, sınav sonuçlarının saklandığı yirmi yıllık gazetelerden çoktan ölmüş yazarların ıslak imzalarını taşıyan saman kağıtlı kitaplara, çürümüş bebek göbek bağından ambalaj kağıdına sarılı at kuyruğu saça, renk renk, kırık dökük biblolardan çeşit çeşit, plastik, metal, mermer kapı zillerine, tokmaklara, hane no’su gösteren metal plakalara, kapı kollarına, pek çok nesne topluyorlar.

“Hatıralar Mezarlığı”nı tıklım tıklım dolduracak binlerce parçaya sahip oluyorlar sonunda. Onları gruplayarak “Çocuk Hatıraları Mezarlığı”, “Edebiyat Hatıraları Mezarlığı”, “Mutfak Hatıraları Mezarlığı” gibi kısımlara ayırıyorlar. Her bir eserin altına yerleştirdikleri plaketlere bulunduğu adres ve tarihi yazıyorlar.

Sonra toplamaları gerçekleştirdikleri mahallelere, o mahallelerden taşınanların yoğunlukla gittikleri semtlere afişler asarak sergiyi duyuruyorlar. Arkadaşlarının desteğiyle, basında yer alıp daha fazla insana ulaşmaya çalışıyorlar. Tüm sergi nesnelerini dijitalleştirip kalıcı hale getiriyorlar. Ve heyecanla sergi açılışını beklemeye başlıyorlar.

Bekledikleri gibi kamudan, medyadan ya da sivil örgüt kuruluşlarından pek katılım olmuyor. Ama tarihi semtlere asılan afişlerdeki ücretsiz yemek ve sürpriz hediyeler vaadi etkili olmuşa benziyor.

Metro ve otobüslerden inen yüzlerce kişi, -pek çoğu ürkek adımlarla- adresi buluyor. Bizimkiler tarafından karşılanıp ikramlar eşliğinde serginin içeriği konusunda bilgilendiriliyorlar. Panolarda çöpçü kılıklı resimleri bulunan; yıkıntılarla, molozlarla ilgilenen ve giyim kuşamları, dövmeleri, sakalları yabancı kliplerdeki tiplere benzeyen gençlere; ilk önce şüpheli, mesafeli yaklaşılıyor. Ancak gençlerin konuştukça parlayan gözleri, çer çöpten şefkatle bahsetmesi, onlara ve geçmişlerine herkesten daha fazla değer veriyor gözükmeleri, dinleyenleri rahatlatıyor.

Derken kapılar açılıyor. Ziyaretçiler tanıdık ve bir o kadar yabancı nesnelerden oluşan bu renkli ve hüzünlü alanda tedirgin adımlarla ilerlerken, mezarlığa ayak basmışcasına sessizliğe gömülüyor. Yüzlerinden bin bir türlü insanlık hali geçmeye başlıyor. Gülümseyenler, gözleri dolanlar, kahkaha atanlar, yanındakini çekiştirerek bir şey gösterenler, dalıp gidenler, hıçkıra hıçkıra ağlayanlar, yüzü bembeyaz, sapsarı, kıpkırmızı kesilenler, bir biblonun ya da kapı kolunun önünde çöküp kalanlar…

Bir grup, sergiden kendisine ya da ailesine ait eşya, mektup ve resimlerle ayrılıyor. Hemen hepsinin yüzlerinde mahcubiyet, bakışlarında minnet var.

Diğerlerinin ne düşündüğü, ne hissettiği bilinemez. Ama her gün biraz daha yıkılan bir şehrin insanları olarak, geldiklerinden daha duyarlı bir ruh haline büründükleri; unutulmaya terk ettikleri nesneler önünde saygıyla eğilip, bazılarını uzun uzun inceledikleri, onlara kulak verdikleri, özür diledikleri, konuştukları hatta koklayıp öptükleri gözleniyor.

Yalnızca kendi hayatlarında öylesine yer işgal ettiğini sandıkları bu sıradan nesnelerin başkalarının da geçmişinin parçası olduğuna tanık olduklarında, zannettikleri kadar yalnız olmadıklarını; kendi evlerinde olup bitenin aslında koskoca bir şehirde yaşananların bir tür numunesi olduğunu, bir ev ve şehir ne kadar eskiyse hikayesinin de o kadar zengin olduğunu fark ettikleri seziliyor.

Tıpkı mezarlık ziyareti esnasında, hayatın geçici dertlerini kısa süreliğine de olsa bir kenara bırakan, bir yanı ölüm korkusuyla dolarken, bir yanı da herkesin öldüğünü ve de öleceğini düşünerek rahatlayan ölümlüler gibi… Geçmişi düşünebilmek ve geçmişe gömülmüşlere göz yaşı dökebilmek için mezar taşının tozlu, yosunlu varlığına ihtiyaç duyan, eskiden ölmüş bir yakınının üstüne yeni dikilmiş pırıl pırıl mezar taşı karşısında ise geçmişle ve ölüyle bağı giderek zayıflayan ziyaretçiler gibi… Başları önlerinde, metro ve otobüslere doğru dalgın dalgın yürüyorlar.