Agop sabaha karşı beşe doğru Beşiktaş’taki fırınlarının üst katındaki ufak odada gözlerini açıyor. Hava buz gibi. Dışarısı zifiri karanlık. Fırının alevinden yükselen turuncu ışığı takip ederek tahta merdivenden aşağı önce hamurhaneye, oradan da zemin kattaki fırına iniyor.

Günün ilk ekmekleri pişmiş bile. Babası, atını tezgaha yanaştırmış. Agop hemen tezgahın arkasına geçiyor. Ekmekleri beşer beşer istifleyip, babasına vermeye başlıyor. Bunu yaparken, bir yandan da yanan ellerine üflüyor. Babası hiç boşluk bırakmadan ekmekleri atın sepetine hızlıca diziyor. Tek sepet yüz yirmi beş ekmek alıyor. Diğer sepeti de tepeleme doldurarak bir ağız ekmeğin tamamını yükledikten sonra, Ortaköy semtine doğru dağıtıma çıkıyor.

O yıllarda ekmek fırından alınmıyor, konaklara, lokantalara, bakkallara Agop’un babası gibi tablakarlar tarafından götürülüyor.

Agop; sırasıyla Maçka ve Nişantaşı’na ekmek dağıtan dedesi Mardiros’a; Ihlamur ve Yenimahalle bölgesinden mesul Kosovalı Usta Yuvan’a ve Pera’nın tablakarı kendisinden iki yaş büyük Şipka’ya da yardım edip, hepsini yolcu ettikten sonra ocağın üzerindeki fasulye tenceresinin başına geçiyor.

Sefer tasına, bolca soğan ve acı biberle pişirilmiş fasulyeden dört beş kaşık koyup, tasın kapağını sıkıca örtüyor. Kitaplarını koltuğunun altına alıyor. Yarım ekmeği ikiye bölüyor. Yarısını öğlen yemeği için, zayıf bedenine biraz büyük gelen paltosunun cebine yerleştiriyor. Diğer yarısını dişleyip, sefer tasını sallayarak sokağa çıkıyor.

Hava hala karanlık. Ağzından burnundan buharlar yükseliyor. Fırının bitişiğindeki bakkal dükkanı henüz açılmamış; Yorgi Usta Tophane’deki mezbahada ciğer bekliyor olmalı. Arnavut kardeşler Miro ve Petri Maryo’nun manav dükkanının kapısı aralık. Geceyarısı Bahçeköy’deki bostandan yola çıkmış katırlar, uysalca eyerlerinin iki yanına bağlanmış sebzelerin boşaltılmasını bekliyor. Miro, kapı ağzında beliriyor. Agop’u görünce “Allah zihin açıklığı versin” diye takılıyor. “Bakalım başımıza ne olacaksın?”

Helvacı İmam fesine doladığı yeşil sarık ve safran sarısı saltası ile gömleğinin kollarını dirseğine kadar sıvamış, kazana doldurduğu tahin helvasını hamur gibi yoğuruyor. Agop’u görünce:

“Kuru kuru yeme ekmeği, al şunu katık et.” diyerek hamurdan çekip irice bir parça koparıyor. Memleketi Safranbolu’dan gelen aile mektuplarını okuttuğu bu delikanlıyı bir başka seviyor.

Musa Çavuş çay ocağının gerisinde. Buharlar arasında bardakları yıkıyor. Sırtında dervişlerinki gibi bir aba. Bıyık uçları uzun ve kıvrık, burnu enfiye çekmekten simsiyah. Agop’u görünce sigarasını dudaklarının ucunda oynatarak: “Bir bardak çay iç de için ısınsın, evlat.” diyor. Agop mahcupça teşekkür ediyor. “Eksik olma Musa Çavuş.” diye yanıt veriyor. “Alacağım olsun. Mektebe geç kalmayayım şimdi.”

Kadınlar hamamının önünden geçerken, bir kaç saat sonra kubbenin altına sere serpe uzanacak ıslak kadın bedenlerini düşlüyor. Son günlerde olur olmadık zamanda aklına, rüyasına kadın teni düşüyor.

Dolmabahçe’ye doğru devam ediyor. Yol takır takır buz tutmuş. Isınabilmek için hızlı yürümesi lazım. Kaymamak için yavaş… Orta karar bir tempo tutturup, Dolmabahçe Sarayı’nın köşesindeki Erzincan Armudan’lı hemşerisinin kahvehanesinde mola veriyor. İki dakikalığına içeri girip kıpkırmızı olmuş ellerini sobada ısıtıyor. Koca Anto, Agop’un ağzına bir kahve şekeri sokup uğurluyor.

Hava hafiften aydınlanmaya başlamış bu esnada. Salı Pazarı’nda kaldırım boyunca çekik gözlü Türkmen ve Çinli doktorlar sandalyelerindeki yerlerini almış, şifalı otları ile kadın müşterilerini bekliyorlar.

Kar atıştırmaya başlıyor. Uzaktan nal sesleri duyuluyor. Sonra o sesler yaklaşıyor ve ağzından dumanlar yükselen güçlü bir Macar atının çektiği tramvay tam Agop’un yanından geçerken, haremlik kısmının hafifçe aralanmış perdesinin gerisinde güzel bir çift kadın gözü beliriyor.

Siyah peçesinin aralığından, uçuşan kar tanelerini ilgiyle seyreden ceylan gözler Agop’un aklını başından alıyor. Onlarla teması hiç bitmesin istiyor. Ama Agop’un bakışlarını fark etmesiyle, kadının bir hışım perdeyi kapaması bir oluyor.

Agop yakalarını kaldırıyor. Yüksekkaldırım’ı tırmanırken iliklerine kadar üşüyor. Geçenlerde, okulların tatil olduğu bir gün Akaretler’de ekmek dağıtırken, çaldığı kapılardan biri evin çocuğu tarafından ardına kadar açılıp da soba başında soyunup dökünmüş kadınları karşısında bulduğunda; nasıl gözlerini cariye ve halayıkların baldırlarına, çıplak omuzlarına dikip, içerden çığlıklar yükselinceye dek öylece kalakaldıysa, şimdi de aynı fütursuzluğu şu ahu gözlü kadına yapmış olmaktan ötürü şaşkınlık ve derin bir suçluluk duyuyor.

Kule’ye yaklaştıkça insan sayısı artıyor. Avrupai şapkalı tüccar ve bankacıları, poturlu hamalları, kalpaklı Çerkezleri, sikkeli dervişleri, Avusturyalı rahibeleri, üniformalı İngiliz bahriyelerini geride bırakıyor.

Getronagan Ermeni Okulu’nun merdivenlerini üçer beşer tırmanırken utanç ve suçluluk duyguları yerini heyecana bırakıyor. O gün, Kevork’la paylaştıkları en arka sıranın cam kenarında oturma sırası onda çünkü.

Sınıfta henüz kimse yok. Cebinden çakısını çıkarıyor. Beyaza boyalı camın alt kısmını kazıyarak ufak bir yuvarlak açıyor. Eğilip gözünü oraya dayıyor. Karşı pencerenin bütününü görebilinceye kadar yuvarlağı büyütüyor.

Sınıf kapısının gıcırdadığını işitir işitmez toparlanıyor. Sefer tasını, kazıdığı yuvarlağı kapatacak şekilde pervaza yerleştirip kitaplarıyla ilgilenir gibi yapıyor.

Yemek teneffüsünde Kevork sıranın ucuna oturup, sınıftakilerle Agop arasına iri cüssesi ile adeta duvar çekiyor. Agop her ihtimale karşı pervazda kitap okur gibi yaparak gözünü, kazıdığı yuvarlağa dayıyor. Bir kaç saniye sonra tam karşıdaki geneleve ait pencerede iki kadın dans etmeye başlıyor.

Kevork, fahişelerin gözetlendiklerinin farkında olduğunu iddia ediyor. Çünkü ne zaman Agop ya da Kevork yuvarlaktan bakıp, deliği karartsalar; bu kadınlar göbek atmaya, gerdan kırmaya, hatta günlerindeyseler kombinezonlarının askılarını düşürüp memelerini sallamaya başlıyorlar.

Agop elbette ki fahişelerin cüretkar gösterilerinden ziyadesiyle etkileniyor. Ama onun aklı, her defasında pencere kıyısına oturmuş, hülyalı bakışlarla gökyüzünü seyrederken bulduğu üçüncü kadında. En kısa boylusu ve genci o. Belki bu yüzden; boyuna, yaşına en münasip o olduğu için nefesini kesiyor. Belki de sağ yanağındaki gamzesi, gece siyahı saçları, zeytin karası gözleri ve onların üzerinde muntazam birer yay çizen alımlı kaşları yüzünden.

Agop, Kevork’tan farklı. Diğer iki kadın değil omuzlarını, baldırlarını; kalçalarını bile açsalar Agop gözünü esmer güzelinin hüzünlü yüzünden ayıramıyor. Aklı beyaz camdaki ufacık yuvarlaktan uçup bulutlara yükseliyor, Kevork sırtını yumruklayıncaya dek dış dünyayla bütün bağlantısı kesiliyor. Kevork’un dediğine bakılırsa, camdan ayrıldıktan sonra da yüzüne yerleşen şapşal gülümsemenin dağılması en az bir ders saati sürüyor.

O gün Agop zeytin gözlü güzelini seyrederek hayallere dalmışken ilginç bir şey oluyor. Genelevin alt katından biri seslenmiş olmalı, diğer iki kadın dans etmeyi bırakıp koşarak merdivenlerden aşağı iniyor. Onlar gözden kaybolunca esmer güzeli ayağa kalkıp, pencerenin önüne geliyor. Kar yağışına ve omuzlarını açıkta bırakan incecik elbisesine aldırmadan pencereyi açıyor. Kar taneleri çıplak omuzlarına, gamzeli yanaklarına, kuzguni saçlarına düşerken o simsiyah gözlerini tam kazınmış yuvarlağın ortasına, Agop’un göz bebeğine dikerek, vücut diliyle bir şeyler anlatmaya başlıyor.

Önce bir şeyin sapını tutar gibi sıktığı elini omzunun üstünde ileri geri sallıyor. Diğer eliyle havada yarım daire çizerek “daha sonra” anlamına gelebilecek bir hareket yapıyor. Ve avcunu açıp parmaklarını kendine doğru çekiyor.

“Zil çaldıktan sonra gel.” diye mırıldanıyor Agop.

Kevork “Bir şey mi dedin?” diye soruyor. Agop “Şşt” diye tıslayarak onu susturuyor. Sonraki dakikalarda esmer güzeli aynı hareketleri bir kaç kez daha tekrarlıyor. Agop mesajı doğru anladığından kesinlikle emin oluyor.

Derken diğer iki kadın gülüşerek odaya dönüyorlar. Agop’un esmer güzeli, onları görür görmez pencereyi kapatıp işaretleşmeyi kesiyor. Böylece Agop, mesajın diğer kadınlardan gizli verildiğini anlıyor.

Paydos ziline kadar Agop’un içi içini yiyor. Karşı taraf, o delikten bakanın kim olduğunu bilmediğine göre… Neden tanımadığı birini çağırıyor? Müşteri arıyorsa niçin genelev sokağını dolduran azgın herifleri değil de mektebin camından gizli gizli bakan öğrencileri davet ediyor? Peki niye bunu fahişe arkadaşlarından gizliyor?

Zil çaldıktan sonra, Kevork’la beraber sınıfın boşalmasını bekliyorlar. Kevork, sıranın gözüne sakladığı beyaz yağlı boya kutusunu çıkarıyor. Babasının hırdavatçı dükkanından aşırdığı kutu bu. Hademeye, dolayısıyla idareye yakalanmamak için her akşam ders bitiminde camda açtıkları yuvarlağı örtmelerine yarıyor.

Agop camdaki gözetleme dairesini boyarken, bir çırpıda gündüz gördüklerini anlatıyor. Kevork heyecandan yerinde duramıyor.

“Hadi kalk, gidiyoruz o zaman” diye bağırıyor.

“Nereye, geneleve mi? Almazlar ki bizi oraya. Yaşımız tutmuyor. Üstelik elimizde kitaplar, sefer tasları… Bir tek alnımızda “öğrenci” damgası eksik!” diye itiraz ediyor, Agop.

Kevork: “Boş versene!” diyor. “Bi yolunu buluruz. Hayatımızın daveti bu. Tepecek değiliz ya.”

Genelevin giriş kapısına vardıklarında kar yağışı, tipiye çeviriyor. Boğaz’dan esen poyraz, iki delikanlının yürümesini güçleştiriyor. Yüzleri görünmesin diye yakalarını iyice kaldırıp şapkalarını kulaklarını örtünceye kadar indiriyorlar. Kitaplarıyla sefer taslarını bol paltolarının içine gizliyorlar. Tipi yüzünden görüş mesafesi oldukça düşük… Bekçilerin bulunduğu kulübeden ne yaşları, ne de öğrenci oldukları seçilebiliyor. Kapıdaki kalabalığın arasına karışarak, kimlik kontrolsüz içeri girmeyi başarıyorlar.

Komşularının hangi evde olduğunu kestirmeye çalışıyorlar. Sokağın kıvrıldığı köşede durup başlarını kaldırarak çevre binalar arasında önce kendi okullarını, sonra sınıflarını, sonra da sınıftaki pencerelerinin karşısına düşen evi tespit ediyorlar. Kısa sürede şapkalarını, omuzlarını beyaza boyayan karın altında, oraya doğru ilerliyorlar.

Agop, camekanın gerisindeki mangalın başında ısınmaya çalışan kadınlar arasında beyaz teni inci gibi parlayan esmer güzelini bir bakışta tanıyor. Kalbi gümbür gümbür atmaya başlıyor. Arkadaşının kadınla iletişim kuramayacak kadar heyecanlandığını fark eden Kevork, camekanın karşısına geçip, zeytin gözlerin dikkatini çekinceye kadar bekliyor. Göz göze geldiklerinde, konuşmak istediğini işaret ediyor.

Kadının yay kaşlarından teki kalkıyor. Hüzünlü bir tebessüm eşliğinde Kevork’u içeri çağırıyor. Kevork, Agop’un koluna girerek demir kapıdan geçiyor. Mangalın başına toplanmış bütün fahişelerin bakışları onlara çevriliyor. Kevork, “okulun camı” der demez esmer güzelinin yüzü aydınlanıyor. Delikanlıları kuytu bir köşeye çekiyor.

Pazarlık eder gibi iki gence iyice sokulup fısıltıyla konuşmaya başlıyor. Fildişi rengi teninden yükselen lavanta kokusu Agop’un başını döndürüyor.

Kadın, isminin Agata olduğunu söylüyor. Sakız’lı bir Rum olduğunu. Kaçırıldığını… Annesinden, kardeşlerinden, köklerinden koparılıp buraya kapatıldığını… Her gün satışa çıkarıldığını… Yuvasına dönmezse böyle yaşamaya daha fazla dayanamayacağını…

Agop’un gözleri doluyor.

Kevork “peki bizden ne istiyorsun?” diye soruyor, lafı dolandırmadan. Agata ikisinin de güçlükle işitebildiği bir fısıltıyla: “Beni buradan kurtarmanızı” diyor.

Kevork’la Agop şaşkın şaşkın birbirlerine bakıyorlar.

“Burada güvenebileceğim hiç kimse yok.” diye devam ediyor Agata. “Böyle bir şeye kalkıştığım duyulursa beni öldürürler. O yüzden sizi çağırdım. Mekteplilerin iyi insanlar olacağına inandım.”

Agop “öyleyiz zaten” der gibi başını sallıyor. Kevork onun kadar saf değil.

“Bizim buraya girmemiz bile yasak. Yaşımız tutmuyor. Bakma bugün tipi sayesinde kapıdakilere enselenmedik.” diyerek ellerini iki yana açıyor.

Gıdısı sarkık, süslü ve yaşlı bir kadın, paytak adımlarla üçüne doğru yaklaşıyor. Sigaradan kartlaşmış sesiyle:

“Ne kaynatıyorsunuz bakalım orda?” diyor. “Girecekseniz girin. Girmeyecekseniz yallah. Evlenmeyeceksiniz ya neticede.”

Agata, Agop’un elini tutarak: “Bu yakışıklı benimle odaya çıkacak, Madam” diyor. Agop kulaklarına kadar kızarıyor: İlk kez bir kadının elini tuttuğu için… Yukarıda ne halt edeceğini bilmediği için… Cebinde beş kuruş parası olmadığı için…

Agata koynundan çıkardığı parayı Madam’a uzatıyor. “İşte” diyor. “Merak etmeyin. Beyefendi vizitesini peşin ödedi.”

Madam’ın yüzü gülüyor. Parayı kıvırıp simli kesesine koyuyor. Kesenin ağzını büzüp, sicimine düğüm atıyor.

Agata’yla Agop el ele, gıcırdayan ahşap merdivenleri tırmanıp koridorun sonundaki kapıdan içeri giriyorlar. Oda daracık. Zeminde beyaz çarşaflı bir döşek, duvar dibinde iki minder var.

Agata mindere oturup, kapı ağzında dikilmekte olan Agop’a gelmesini işaret ediyor. Agop utana sıkıla kadının yanına ilişiyor.

Agata siyah gözlerini kocaman açarak: “Plan yapmak için yarım saatimiz var.” diyor. Melodili konuşuyor. Elini kolunu salladıkça giysilerinden yükselen lavanta kokusu Agop’u hepten sersemletiyor.

“Çarşamba sabahları, saat sekizde Galata Limanı’ndan Sakız’a gemi kalkar” diyor Agata. “Yani kaçmak için en uygun zaman Çarşamba sabahının erken saatleri… Yokluğum fark edilip, peşime adam salınıncaya kadar kendimi gemiye atmış olursam, bu bataktan sonsuza kadar kurtulmuş olurum.”

Zeytin rengi gözleri yakından mücevher gibi ışıl ışıl parlıyor. Agop onu özgürlüğüne kavuşturmak için her şeyi yapmaya hazır. Ama beyni durmuş gibi. Hiç bir şey düşünemiyor.

Agata, kaskatı kesilmiş delikanlının elini tutuyor tekrar:

“Öğrencilikten başka meşguliyetin var mı?” diye soruyor.

“Fırınımız var Beşiktaş’ta.” diye yanıt veriyor, Agop. ” Sabahları ve tatil günleri babamla dedeme yardım ederim.”

“Ne yapıyorsun peki fırında?” diye sorarken, parmaklarını Agop’unkilere geçiriyor. Rüzgar kar tanelerini cama savuruyor. Çerçeve zangır zangır sallanıyor. Agop’un alnı boncuk boncuk terliyor.

“Sabahları tablakarların sepetlerini doldurmaya yardım ederim. Tatil günleri ise onlara katılıp, ekmek dağıtmaya çıkarım.”

Yanıtı Agata’nın ilgisini çekiyor. “Hangi bölgelere ekmek dağıtıyorsunuz?” diye soruyor.

“Beşiktaş, Maçka, Nişantaşı, Ortaköy, Pera…”

Agata’nın gözleri parlıyor.

“Pera mı dedin?”

Agop başını sallıyor. Agata, baş parmağıyla Agop’un elini usul usul okşuyor.

“Evet bu çevredeki evlere, lokantalara, bakkallara biz ekmek veririz.” diyor gururla.

“Kaçta yapıyorsunuz bu işi?” diye soruyor bu kez Agata.

“Tablakarlar sabah beş buçuk gibi yola çıkarlar. Altı, yedi civarında dağıtıma başlarlar.”

Agata gözlerini tutkuyla Agop’unkilere dikiyor.

“Seni Tanrı gönderdi bana” diyor ve Agop’un yanağına ıslak bir öpücük konduruyor.

Agop’un göğüs kafesinde fırtınalar kopuyor, tüyleri diken diken oluyor, soluğu sıklaşıyor. Agata ayağa fırlayıp, ellerini kollarını sallayarak planı anlatmaya koyuluyor.

“Genelev kapısının tam karşısındaki bakkalı biliyorsun, değil mi?”

“Evet” diye yanıtlıyor, Agop. Soluğunu düzenlemeye çalışıyor: “İyi bilirim.”

“Çarşamba sabahı tablakarınla saat yedi buçukta o bakkala ekmek vermeye geleceksin. Ben de aynı saatte bakkala çıkacağım. Bizim bir tek bakkala çıkmamıza izin var… Onda da peşimize gözcü koyarlar. Gözcüler bakkala kadar peşimizden gelmez. Genelev kapısında beklerler. Şu sizin atların tek sepeti kaç ekmek alıyor?”

“125”

“Bir ekmek ne kadar çekiyor?

“Bir kilo.”

“Yani sepet beni rahat rahat taşır.”

Kapı yumruklanmaya başlıyor.

“Haydi artık.” diye bağıran Madam’ın sesi duyuluyor. “Kızı nüfusuna mı alacaksın, mektepli?”

“Çıkıyoruz, Madam.” diye bağırıyor Agata.

Kapıya kadar el ele yürüyorlar. Agata, bu kez de diğer yanağından öperek, Agop’u yolcu ediyor.

Agop önünü iliklemeden sokağa fırlıyor. Ve genelev kapısından çıkıp, yokuş aşağı bilinçsizce koşmaya devam ediyor.

Voyvoda Caddesi’nden dört nala gelen atlı tramvayın altında kalmak üzereyken son anda güç bela durduğunda, aklına Kevork geliyor. Gerisingeri yokuşu çıkmaya koyuluyor. Yarı yolda Kevork’la karşılaşıyor. Dalgınlığından ötürü özür diliyor. Nefes nefese olan biteni anlatıyor. Kevork, dudak bükerek dinliyor. Bu işin çok tehlikeli olduğunu söylüyor.

Salı gecesi Agop’un gözüne uyku girmiyor. Saat beşte sedirden fırlayıp yukarı katta horuldayan Şipka’nın yanına çıkıyor. Dürterek uyandırıyor. Sırayla babasının, dedesi Mardiros’un ve Usta Yuvan’ın sepetlerini doldurup yola çıkmalarına yardım ediyor.

Şipka’nın ağırdan almasına sinir oluyor. Şipka ise son derece sakin. Agop’a asıl oraya erken varmalarının tehlikeli olacağını izah ediyor. Tam zamanında genelev kapısında olup, bir an önce işlerini halledip, bekçilerin dikkatini çekmeden bakkaldan ayrılmaları gerektiğini söylüyor.

Usta Yorgi dükkanı erken açmış o sabah. Önce onunla, sonra katırın sırtındaki pırasa demetlerini boşaltmakta olan Petri Maryo ile selamlaşıyorlar.

Hacı İmam ikisine de karmakta olduğu tahin helvası hamurundan birer parça koparıp veriyor. “Sabah sabah kuvvetlenin biraz.” diyor.

Hava, yerler, her şey buz gibi. Musa Çavuş’tan ayaküstü birer bardak çay içiyorlar. Bu kez hamamın önünden geçerken Agop’un aklına diğer kadınlar gelmiyor. Onun için bir tane kadın var artık yeryüzünde: Onun kahramanı olmaya gidiyor.

Saat tam yedi buçukta yokuşu çıkıp genelevin karşısındaki bakkala ulaşıyorlar. Daha önce kararlaştırdıkları gibi, Şipka atı tam bakkalın kapısını ortalayacak biçimde durduruyor. Böylece gözcülerin ve bekçinin bakkalın iç tarafına bakan sepette neler olduğunu görmesini engellemiş oluyor.

Çok geçmeden genelevin kapısında siyah çarşaf giymiş Agata görünüyor. Agop onu gözlerinden tanıyor. Bu sırada Şipka, toz şeker çuvallarını tavan arasında tuttuğunu bildiği Bakkal’dan, yarım kilo şeker istiyor. Bakkal tavan arasındayken, Agop soğukkanlılığını korumaya çalışarak, atın yanından dükkana giren Agata’nın boş sepete yerleşmesine yardımcı oluyor. Ve üstüne diğer sepetten aldığı ekmekleri yerleştirerek, onu iyice kamufle ediyor.

Yarım kilo şekeri alıp ekmekleri bırakan Şipka ile Agop, bakkalla vedalaşarak, atlarının yanında caddeye doğru yürümeye başlıyorlar. Agop, engel olamadığı geniş bir tebessüm eşliğinde tam elini Şipka’nın omzuna atmış, genç adama teşekkür etmeye hazırlanırken, yukarıda bir gürültü kopuyor. Bakkalın kapısından fırlayan gözcüler, küfürler savurarak Agop’la Şipka’ya doğru koşmaya başlıyorlar.

Şipka’nın: “Kaçalıım” diye bağırmasıyla, Agop, Şipka ve at bütün gücüyle koşmaya başlıyorlar. Bir tarafında 125 kilo ekmek, diğer tarafında Agata bulunan at yeterince hızlanamıyor.

Şipka koltuk altından tuttuğu gibi Agata’yı sepetten çıkarıyor. Diğer sepetteki ekmekleri hızla yol kenarına boşaltıp, Agata’yı atın üstüne oturtuyor.

Şimdi at; Şipka ile Agop’tan daha hızlı koşuyor.

Sakız’a gidecek gemi limanda; kalkış saatini bekliyor. Agata nefes nefese: “Bu gemiye bineceğimi biliyorlar. Beni içeride muhakkak bulurlar.” diyor telaş içinde.

Agop’un gözleri faltaşı gibi açılıyor. Ne yapsın, ne desin bilemiyor.

O sırada Şipka limanda tanıdık bir kayıkçı görüyor. Uzaktan işaretleşerek kayığının müsait olduğunu öğreniyor. Agata ile Agop’u apar topar onun yanına götürüyor. Arkadaşına emanetlerini gizlice Beşiktaş İskelesi’ne bırakmasını söylüyor.

Kayıkçı, kayığın içine yatırıp yağmurluk ve battaniyelerle kamufle ettiği Agop ve Agata ile limandan ayrılırken, Şipka Sakız gemisinin merdivenlerini üçer beşer tırmanan gözcüleri görüyor.

Agata ile Agop Beşiktaş’a varıncaya kadar battaniyenin altında gizli gizli öpüşüyorlar. Bir taraftan da rüya gibi anımsayacakları bu yolculuk hiç bitmesin diye içlerinden dua ediyorlar.

Agop, Agata’yı fırına getiriyor. Önüne bakarak, genç kadının gideceği yeri olmadığını, babası izin verirse bir hafta boyunca sedirini ona ödünç vermek istediğini söylüyor. Babasının nutku tutuluyor. Başını kaldırmadan atının sepetine ekmek doldurmaya devam ediyor. Sonra Agata tuvalete çıktığında:

“Biz seni mektebe bunun için mi gönderdik?” diye bağırarak, Agop’a okkalı bir tokat atıyor.

Hayatında ilk kez babasından dayak yiyen Agop, o an bir daha mektebe gitmemeye karar veriyor. Araya Mardiros dedesi giriyor. Agop’un kötü bir şey yapmadığını, yalnızca insanlık görevini yerine getirdiğini söylüyor. Oğlunu sakinleştirmeye çalışıyor.

Bir hafta boyunca Agata, Agop’un odasında kalıyor. Sabahları Agop, Mardiros ile tablakarlık yapmak üzere fırından ayrıldıktan sonra Agata odaları siliyor, süpürüyor. Çamaşırları yıkıyor. Uzun zamandır midelerine fasulye ve tanlı çorba dışında yemek girmeyen erkeklere enfes Rum yemekleri yapıyor. Fırında çalışan herkesin gönlünü fethediyor.

Bir hafta göz açıp kapayıncaya kadar geçiyor. Ertesi Salı gecesi, yalnızca Agata ile Agop’un değil, Agop’un babası dahil, fırındaki hiç kimsenin ağzını bıçak açmıyor. Agata, yemekten sonra kendisine hayatının en zor günlerinde kucak açan; döşek, ekmek, su veren; şefkatini esirgemeyen bu güzel insanlara tek tek teşekkür ediyor. Onları hayatı boyunca unutmayacağını söylüyor. Konuşması, yaşlandıkça sulu göz olan Mardiros’un ağlamasına neden oluyor. Her şeyi dalgaya alan Şipka’nın bile gözleri doluyor.

Çarşamba sabahı vakitlice caddeye çıkıp, atlı tramvaya biniyorlar. Agop selamlık, Agata ise siyah örtü ile ayrılmış haremlik kısma oturuyor. Daha önce tasarladıkları üzere, tramvay Liman’a vardığında Agata örtünün gerisinden çıkmıyor. Agop ayağa kalkıp geminin güvertesini, merdivenlerini, çevresini gözetliyor. Merdivenin başında dikilmiş, yukarı çıkan çarşaflı yolcuları dikkatle inceleyen iki adamın genelev gözcüleri olduğuna kanaat getirir getirmez vardacıya “geri dönüyoruz” işareti yapıyor.

İspir kırbacı Macar atının sırtında şaklatıyor ve araba gerisin geri Beşiktaş’a doğru yola çıkıyor. Bu gelişme Agop’u öyle mutlu ediyor ki, dayanamayıp haremlik örtüsünü kaldırıyor. Ve Agata’nın dudağına bir öpücük konduruyor.

Fırına ayak bastıklarında Agop’un babası ile dedesi Agata’ya sanki yıllarca görmedikleri kızları eve dönmüş gibi sevgiyle sarılıyorlar.

O akşam, Agata’nın Miro ve Petro’dan alınma ıspanak ve Yorgi Usta’nın pirinciyle yaptığı enfes yemeği, üstüne de Agata’nın dönüşü şerefine Agop’un babasının Helvacı İmam’a kestirdiği tahin helvasını afiyetle yiyorlar. Yemeğin sonunda herkes karnını doyurmuş, keyifle sohbete dalmışken, Mardiros önemli konuşmalarının arifesinde yaptığı gibi ekmek bıçağının sapını masaya vurarak uğultuyu kesiyor. Nihai sessizliğe ulaşıldığında:

“Sevgili Agata” diye söze başlıyor. “Biz seni kızımız gibi sevdik. Sen de şahitsin, bugün o gemiye binememene her birimiz ne kadar çok sevindik.” Boğazını temizleyip, devam ediyor:

“Sakız’da bir ailen olduğunu biliyorum. Ama artık bizler de senin ailen sayılırız. Gel, hayatını bir kez daha tehlikeye atma. Artık şu uğursuz gemiye binmeye kalkışma.”

Agata gözlerini yaşlı adamın sarkık göz torbalarına dikmiş; şefkat dolu, davudi sesini pür dikkat dinliyor.

“Beri yandan burada kalman da tehlikeli olacaktır. Genelevin adamları, madamları, bir kuşu kaçırmanın bütün sürüyü etkileyeceğini iyi bilirler. O yüzden seni yakalayıp ibret-i alem olsun diye cezalandırmadan bu işin peşini bırakmazlar. Daha bugün Musa Çavuş’tan işittim: Bizim Beşiktaş eşrafına da eşgal bildirip, mükafat vaad etmişler.”

Agata ile Agop endişe içinde birbirlerine bakıyorlar.

“Uzun lafın kısası, biz oğlumla düşündük taşındık. Ve sizin için en doğru kararın, bizim memlekete, Armudan’a gitmeniz olduğuna kanaat getirdik.”

Agop tebessümüne mani olmaya çalışarak, masanın altından Agata’nın elini tutuyor. Agata, Agop’un parmaklarını bütün gücüyle sıkıyor. Mardiros devam ediyor:

“Bizim ekmek parası peşinde buralara geldiğimize bakma sen; Agop’un annesi, babaannesi, hısım akrabamızın hepsi orada yaşıyor. Yani başınızı sokacak dam, karnınızı doyuracak aş, hasta olsanız önünüze konacak çorba, sizi koruyup kollayacak komşu, Agop’un süreceği tarla, hepsi orda hazır. Gidin, Armudan’da evlenin, barklanın. Bu genelev fedaileri sizi unutuncaya kadar huzur içinde yaşayın. Sonra yine özlerseniz İstanbul’u, döner gelirsiniz. İsterseniz Sakız’a gidersiniz. Ama bizim köyümüzün havası, suyu pek güzeldir. Demedi demeyin, alışınca kolay kolay vaz geçemezsiniz.”

Ertesi akşamüstü trenin tekerleri paslı rayda gıcırdayarak ağır ağır dönmeye başlıyor. Agata ile Agop yarı açık pencereden sarkmış, hiç durmadan el sallıyorlar.

Agop’un babası, Mardiros dedesi, Kosovalı Usta Yuvan, Şipka, Yorgi Usta, Helvacı İmam, Arnavut Miro ve Petro Maryo Kardeşler, Kevork hepsi perondalar. Kimi helvasını, kimi ciğerini, kimi kahvesini, kimi romanını, kimi meyvesini getirmiş genç çifte yolluk olarak. Şapkalarını, mendillerini, kocaman ellerini sallayarak Agop’la Agata’yı uğurluyorlar.

Davulcu gümbede gümbede vuruyor tokmağı. Zurnacı düğün türküleri çalıyor. Musa Çavuş çağırtmış onları. Şimdi de abasının eteklerini savurarak, aralarında göbek atıyor.

Bir avuç güzel insanın türküsü, hüznü, kahkahası, gözyaşı, sevgisi pencereden içeri süzülüp vagonu dolduruyor. Tren ağır ağır uzaklaşırken Agata ile Agop mutluluktan ağlıyor.

* Bu öykü Hagop Mintzuri’nin yaşam öyküsünden ilham alınarak kurgulanmıştır.

Bir çift beygir koşulu araba Kaz Dağları’nın kekik kokan yamaçlarından Ege’nin koyu mavisine doğru doludizgin iniyor. Beygirlerin yuları on bir yaşında bir çocuğun ellerinde. Arabanın yarısı çocuğun dağdan topladığı taşlarla dolu. Tekerler çukurlara girip çıktıkça taşlar arabanın içinde yuvarlanıp duruyor. Güneş tam tepede. Ağustos böcekleri kuru otların arasında koro halinde cırlıyor.

Arabanın geçtiği toprak yoldan toz bulutunun yanısıra, kuşlar, sinekler, arılar havalanıyor. Çocuk kan ter içinde. İçinden: “Hele bir denize varayım, arabaya kum yüklemeye başlamadan suya şöyle bir dalıp çıkarım” diye geçiriyor. “Sonra bir kere de yüklemeyi bitirince girerim. O serinlik beni inşaata varıncaya kadar idare eder.”

Aynı yılın, yani 1941’in sonları. Çocuk yine arabanın tepesinde. Bu kez köylerindeki zeytin tarlasında. Çuvalcılar her biri yüzer kiloluk çuvalları arabaya yüklerken, onun yorgun bakışları zeytin silken sırıkçılara takılmış. Arabaya istiflenmiş on üç çuval sayıyor yola çıkmadan önce. Sonra yuları çekip bütün gücüyle “deeeeh!” diye bağırıyor. Sesi tizleşiyor sona doğru. Rüzgarı kesmek için öne doğru eğilerek tortop oluyor. Gözlerini kısıp uzaklara bakıyor. Edremit’teki yağ fabrikası Güre’ye on üç kilometre uzaklıkta. Daha fabrikaya varacak. Sıraya girecek. Arabayı boşalttıracak. Geri dönecek. Arabasına bir parti daha zeytin yükletecek. O zaman hava daha da soğumuş olacak. Ya da iyice üşüdüğünden ona öyle gelecek. Tekrar fabrikaya gidecek. Sıraya girecek…

İkinci kez fabrikaya ulaştığında hava kararmak üzere. Açlık ve yorgunluktan eli ayağı titriyor. Fabrikanın ufak ziyaretçi odasına kendini zor atıyor. Ellerini gürül gürül yanan sobaya yanaştırıp bir süre öylece kalıyor. Biraz ısınınca sobanın yanındaki sahana tenekeden bol miktarda taze sıkılmış zeytinyağı koyuyor. Sabahtan tülbente sardığı iki yumurtayı iç cebinden çıkarıyor. Zeytinyağının içine kırıp, sahanı sobanın üstüne koyuyor. Bir kaç dakika sonra fabrika bekçisinden aldığı yumuşak ekmeği, akı patladıkça kızgın zeytinyağı tanecikleri sıçratan yumurtanın sarısına bastırıyor. Ekmeği bandıra bandıra önce yumurtaları mideye indiriyor sonra da kalan zeytinyağını bir güzel sıyırıyor. Haftalardır akşamları hep aynı yemeği, aynı iştahla yiyor.

Yemekten sonra ağırlık çöküyor; közlenmekte olan meşe odunlarının çıtırtısı ve odadakilerin, kulağına ninni gibi gelen Ege şiveli konuşmaları eşliğinde göz kapakları iyiden iyiye ağırlaşıyor. Sağanak yağış cama yüklenmeye başayınca yerinde şöyle bir doğruluyor. Odadan dışarı adımını atar atmaz kuru soğuğun onu kendine getireceğini; kaslarının, kemiklerinin önce ağrımaya başlayacağını, sonra ayazı yedikçe ağrının yerini sızıya ve nihayet hissizliğe bırakacağını biliyor.

Köye döndüğünde hava zifiri karanlık. Atları çözüp, ahıra salıyor. Önlerine yemlerini koyup, yanaklarını okşayarak, onu yağmurda, çamurda yarı yolda bırakmadıkları için teşekkür ediyor. Arabanın içini süpürüp evin yolunu tutuyor.

Gaz lambasının zayıf ışığında bir deve aitmiş gibi görünen babasının gölgesi ürpermesine neden oluyor. Tespih çekerek onu beklediğini, az sonra ağzına geleni sayıp dökeceğini biliyor. Kapının tokmağı elinde, bir süre eşikte öylece bekliyor. Arabadaki o şahin halinden eser yok. Büzüşmüş, ıslak bir serçeye benziyor. Neyse ki kapıyı babaannesi açıyor. Babası köpürdüğünde onu bir tek nur yüzlü nineciği sakinleştirebiliyor.

Yeni yılın ilk ayları… Arabada iki yüz elli kiloluk dört zeytinyağı bidonu var. Pullukla tarla sürme işini bitireli bir kaç hafta olmuş. Şimdi çocuk her sabah Akçay’a zeytinyağı taşıyor. Hava ilikleri donduracak kadar soğuk. Hayvanlar daha hızlı koşarak ısınmak ihtiyacında. Oysa arabada bir tondan fazla yük var. Yol bozuk. Çocuk biraz daha hızlanırsa arabanın kırılacağını, tekerlerin dağılacağını biliyor. Beygirleri yavaşlatması lazım. Ama dizginleri değil çekmek, tutmakta bile zorlanıyor. Mosmor olmuş ellerini bir süredir hissetmiyor. Son çare kayışları ayaklarına doluyor. Bacaklarını havaya kaldırıp, sağa sola oynatarak hayvanları zaptetmeye çalışıyor. “Dönüşte araba hafifleyecek nasılsa, o zaman beygirlerin hızlanmasına izin veririm.” diye düşünerek teselli bulmaya çalışıyor. Ama sonra bir tur daha yapması gerekecek. Canı sıkılıyor. Ayaklarını kaldırıp bütün gücüyle dizginleri çekiyor. Atlara zayıf düştüğünü belli etmemesi gerekiyor.

Öğlen önüne tarhana çorbası koyarken annesi, başöğretmenin görüşmek için babası ile çocuğu okula çağırdığını haber veriyor. Çocuk hem meraklanıyor, hem de Akçay’a ikinci seferi yapmaktan kurtulduğuna seviniyor. Yemekten sonra annesi sandıktan çocuğun bayramlık giysilerini çıkarıyor. Saçını ıslatıp tarıyor. Babaannesi sokak kapıda duasını bitirip, karanfil kokan nefesini çocuğun yüzüne üflüyor.

Babası ile öğretmenin odasına girdiklerinde, başöğretmen Nedim Bey onları güler yüzle karşılıyor. Odada orta yaşlı, takım elbiseli şık bir adam daha var. Onunla da tokalaşıyorlar. Çocuk görüşme boyunca bakışlarını adamın golf pantolonundan ayıramıyor.

Çocuğa bir kaç soru soruyorlar. Derslerden, hayattan, ahlaktan… Çocuk hepsini bir çırpıda cevaplıyor. Teşekkür edip dışarı çıkabileceğini söylüyorlar. Çocuk kapının önünde sabırsız adımlarla volta atarken, Nedim Öğretmen odada kalan babasına, golf pantolonlu müfettişin Savaştepe Köy Enstitüsü’ne öğrenci seçtiğini, Balıkesir’in köylerini dolaşarak zeki, çalışkan çocukları listesine aldığını açıklıyor.

Babası hiç sesini çıkarmadan önüne bakıyor. Nedim Bey, çocuğun Köy Enstitüsü’ne kabulünün hem kendi istikbali, hem de genç cumhuriyete aydınlık nesiller yetiştirme ülküsü bakımından önemini uzun uzun anlatıyor. Konuşması bitince babası tek kelime etmeden müsaade istiyor. Sıcacık odayı terk eden adımları buz gibi koridorda yankılanıyor. Taranırken ıslatılmış saçlarıyla üşümekten ve meraktan tir tir titreyerek beklemekte olan çocuğa hiç bir açıklama yapmadan, yanından yürüyüp geçiyor.

Bir ay sonra tekrar okuldan çağırıp, çocuğun Köy Enstitü’süne kabul edildiğini haber veriyorlar. Gece gurur, telaş, endişe, göz yaşı, “hayırlı olsun”a gelen misafirler, aralara sıkıştırılan öğütlerle geçiyor. Ertesi sabah şafak vakti evden çıkarlarken babasının elinde ufak bir bavul, çocuğunkinde yuvarlak bir teneke bal ve içi poğaça, börek, kurabiye dolu bir bohça var. Ninesi hatim indiriyor. Annesinin gözyaşları, arkalarından döktüğü suya karışıyor.

Edremit’ten Balıkesir’e günde tek otobüs kalkıyor. Son anda ona yetişiyorlar. Balıkesir’den İzmir’e her gün yolcu treni yok. O gün bir marşandiz olduğunu öğreniyorlar. Yük treninin arkasına takılı yolcu vagonuna bilet alıyorlar.

Baba ile çocuk her zamanki gibi az konuşuyorlar. Marşandizi beklerken bohçayı açıp böreklerini yiyorlar. Sırayla tuvalete gidiyor, bavulla bal tenekesinin başını boş bırakmıyorlar.

Tren ilerledikçe çocuğun dünyası büyüyor, ufku genişliyor. Babası uyuklamaya başlayınca kollarını, yarısına kadar indirdiği camın üstüne yaslıyor. Yüzünü rüzgara veriyor. Çam ormanlarının reçineli kokusunu ciğerlerine çekiyor. Hiç görmediği kuş cinsleri, kınalı koyun sürüleri, yeşil sarı desenli dev bir battaniye gibi kıvrılarak ufka dokunan yeryüzü, dağları delen tüneller, marşandizin büyülü camının dışında eşsiz bir geçit yapıyor.

Babası arasıra göz kapaklarını aralayıp, kaşlarını çatarak çocuğa yerine oturmasını işaret ediyor. Yine de tren dar bir geçitten zangır zangır sallanarak geçerken çocuk horlayan babasını uyandırmamaya dikkat ederek ayağa kalkıyor. Ve beline kadar camdan dışarı sarkarak, avazı çıktığı kadar “ben öğretmen olacağım” diye haykırıyor!

Okul geniş bir araziye yayılmış, öğretmen ve öğrenciler tarafından inşa edilmiş yapılardan oluşuyor. Bunlardan birinde kayıt yapılıyor. Kaydın ardından baba misafirhaneye, çocuk yatakhaneye gönderiliyor. Yatakhane tek mekan; yüz elli kişi aynı çatının altında uyuyor. Üstte yatan öğrenciler düşmesin diye ranzalar ikişerli dizilmiş. Çocuk altta yer bulabiliyor. Bitişiğine İvrindili biri düşüyor. İkisi de memleketlerinden konuşurken mahzunlaşıyor. Sohbet kısa sürüyor.

Çocuk pijamalarını giyiyor. Pijamaları mis gibi yuva kokuyor. Burnunu çekerek bal tenekesi için güvenli bir yer aramaya koyuluyor. Önce karyolanın altına koyuyor; içine sinmiyor. Duvarda bir çivi gözüne çarpıyor. İvrindili’nin tarafında. Balı çiviye asmak için izin istiyor. İvrindili’nin cevap verecek hali yok; battaniyenin altında hıçkırarak ağlıyor.

O gece çocuğun gözüne uyku girmiyor. Horultu ve sayıklamalar eşliğinde, babasına burada kalmak istemediğini hangi sözcüklerle ifade edeceğini, babasının bu karara nasıl tepki vereceğini kestirmeye çalışıyor. Okula kabul edildiği andan itibaren o öğretmen olacak diye kendisinden fazla sevinip gururlanan annesinin, babaannesinin, Nedim öğretmenin yüzüne nasıl bakacağını düşündükçe kalbi sıkışıyor.

Ancak gün ağardıktan sonra uykuya dalabiliyor. Yarım saat kadar sonra da kulağının dibinde kopan bir çığlık ile yataktan fırlıyor. Önce kabus gördüğünü sanıyor. Sonra İvrindili’nin dehşetten büyümüş gözleri ile karşılaşıyor. İvrindili: “Ne oldu bana?”, “inme mi indi üzüntüden?”, “neden başımı kadıramıyorum?” diye haykırarak ağlıyor. Üst sınıflar başına toplanıyorlar. Çok geçmeden işin aslı ortaya çıkıyor. Çocuğun çiviye eğik astığı tenekedeki balın gece boyunca İvrindili’nin yastığına damladığı ve zamk gibi saçlarını yastığa yapıştırdığı anlaşılıyor. Ağabeyler saçını yıkayarak İvrindili’yi kurtarıyorlar. Çocuk, özür niyetine kalan balı tenekesiyle hediye edince, İvrindili onu öğretmene şikayet etmekten vaz geçiyor. Böylece olay, daha fazla büyümeden kapanıyor.

Babası ile yemekhanenin kapısında buluşuyorlar. Ders başlayıncaya kadar okul bahçesinde sessizce yürüyorlar. Çocuğun boğazında bir yumru çıkmış sanki. Yutkunamıyor. Gece boyunca defalarca provasını yaptığı özürler, açıklamalar, yakarışlar bir türlü sese dönüşüp dudaklarından dökülemiyor. Bir ara göz göze geldiklerinde, hayatında ilk kez babasının onunla gurur duyduğunu hissediyor. Belki boğazındaki yumru, belki de o bakış konuşmasına, eve dönmek istediğini söylemesine engel oluyor.

Tuvaletlerin çeşmesi binanın dışında. Ulu bir çınarın altında. Babası tam onun önünde duruyor. Dudaklarını büzerek ayrılık vaktinin geldiğini söylüyor. Oğluna sarılıp, yanaklarından öpüyor. İlk kez öyle, şapır şupur öpüyor. Çocuğun gözünden bir damla yaş dökülüyor. Sarılırken, babası anlamasın diye omuzlarının titremesine mani olmaya çalışıyor. Babası, ağırdan alırsa çocuğun orada kalamayacağını seziyor. Bakışlarını çocuğun ıslak gözlerinden kaçırarak hızla arkasını dönüyor. Tespihini çekerek, istasyona doğru uzaklaşıyor. Çocuk önce sessizce, babası gözden kaybolduktan sonra hıçkıra hıçkıra ağlıyor. O ağlarken arkasındaki çeşme de şırıl şırıl akıyor.

Duygularını asla dışa vurmayan babasının da o gün sessizce gözyaşı döktüğünü, yıllar sonra, dönüş yolculuğu esnasında babasıyla aynı vagonu paylaşmış uzak bir akrabasından öğreniyor.

***

O sabahın üstünden tam yirmi üç yıl geçiyor… Çocuk artık çocuk değil, köy öğretmeni. Köyün yalnızca öğretmeni değil; doktoru, inşaatçısı, ziraatçısı, müzisyeni, hakemi, nikah şahidi, bilirkişisi… Çocuğunun okumasına mani olan ebeveynleri ikna eden, onlara da okuma yazma öğreten, parlak öğrencileri öğretmen okuluna gönderen, köyün kalkınması için gece gündüz çalışan, aldığından fazlasını vermeye yeminli, idealist bir cumhuriyet feneri.

Hayatı konuşarak, öğreterek geçiyor. Ama o sabah, Savaştepe Öğretmen Okulu’nun bahçesinde, zamanında babasıyla turladıkları ağaçların altında yürürken, o da tıpkı babası gibi tek kelime edemiyor. Yanında burnunu çekerek ağlayan bir kız çocuğu var. Kendi öz kızı. Yirmi üç yıl sonra yine boğazında aynı yumru çıkmış sanki. Konuşmak ne kelime, yutkunamıyor.

Kız, çok şey söylemek istiyor. Ama onun durumu da babasınınkinden farksız. O susmak bilmeyen cıvıl cıvıl kızın gıkı çıkmıyor. Tam ağzını açmaya hazırlanırken babasıyla göz göze geliyorlar. O güne kadar öz kızını diğer öğrencilerinden ayrı tutmamak için ona karşı hep biraz mesafeli davranan babasının, hayatında ilk kez onunla gurur duyduğunu hissediyor. İşte o bakış, kızın konuşmasına, eve dönmek istediğini söylemesine engel oluyor.

Baba, ulu çınarın altında, tuvaletlerin çeşmesinin önünde duruyor. Dudaklarını büzerek, ayrılık vaktinin geldiğini söylüyor. Kızına sarılıp, yanaklarından öpüyor. İlk kez öyle, şapır şupur öpüyor. Kızın gözünden bir damla yaş süzülüyor. Omuzları titremeye başlıyor. Babası, ağırdan alırsa kızın orada kalamayacağını seziyor. Bakışlarını kızın ıslak gözlerinden kaçırarak arkasını dönüyor.

Kız o kısacık anda, babasının göz çukurunda inci gibi parlayan yaşı fark ediyor. Onu ilk kez ağlarken görüyor. Babası istasyona doğru hızlı adımlarla uzaklaşırken, kız arkasından önce sessizce, babası iyice gözden kaybolduktan sonra hıçkıra hıçkıra ağlıyor. Narin omuzları, çocuk yaşta bir başına kalmanın güçsüzlüğüyle, seviliyor olduğunu bilmenin güveni arasında inip inip kalkıyor.

O ağlarken arkasındaki çeşme de şırıl şırıl akıyor.

Boğaziçi, bir zamanlar özü su, ışık, bülbül sesi ve sazdan oluşan kendine has, tılsımlı bir alemdi. Bu alemin halkı yalı adı verilen dantel gibi işlenmiş ahşaptan, çok odalı konutlarda yaşardı. Boğaziçi’nin kıyısında yan yana boy vermiş yalılar; ön cephelerini usul usul okşayan tuzlu suyun gündüz güneş, gece ay vasıtasıyla gönderdiği aşk elçisi ışık yansımalarının camlarından içeri süzülerek tavan ve duvarlarında oynaşmasına göz yumar, suyun sureti ile dahi olsa tenlerinde dolaşmasından duydukları hazzı, günbatımlarında altın rengi ışıldayan camlarından belli ederlerdi.

Bazen de Boğaz bu cilveli oynaşmalarla yetinmez, kayıkhaneden içeri usulca sızarak yalının koynuna ulaşırdı. Yalıdakilerin ve sandallarıyla, çatanalarıyla, mavnalarıyla kıyısından geçenlerin mahcubiyetle başlarını başka yönlere çevirerek görmezden geldikleri bu beyaz köpüklü ve yosun kokulu günahkar anlar, yalı ile Boğaz’ın mahremiyeti olarak kalırdı.

Yalılardan bazılarının sınırları içinde köşkler, limonluklar ve kameriyeler bulunan büyük koruları, bazılarının ise servi, dut ve türlü meyve ağaçları yetişen şirin bahçeleri olurdu. Ve bu korularla bahçelerin, varlıkları şarkı söylemeye başlayınca fark edilen bülbülleri… Bülbüller kolay beri çıplak gözle görülemezdi. Ama bu hususi yeryüzü cennetine ilk kez yolu düşenler dahi, zihinlerini rüzgarla bir usul usul oynaşan dal ve yapraklar arasından yükselen büyülü ötüşlere teslim etmeleri halinde; ruhlarının önce Boğaziçi suları gibi durulup berraklaştığını, sonra da ilahi aşk sandalına atlayıp Rumeli Feneri’nden açık denizlere doğru yelken açtığını, hayalle gerçek arası bir esrikliğin salıncağında duyumsarlardı.

Boğaziçi’nde insanın kulağından girip ruhunun en derinlerine dokunabilme konusunda bülbüllerle yarışabilecek tek bir seda vardı: Saz. Yalılar mangalda ağır ağır köpüren kahvelerin kavruk kokusu eşliğinde sabah mahmurluğundan kurtulmaya çalışırlarken; rüzgarın havalandırdığı tül perdeler dahili ve harici hayatlar arasında bir balerinin bembeyaz etekleri gibi gidip gelirken; akşam yemeğinin ardından batan günün artıkları masa örtüleri aracılığıyla cumbalardan Boğaz sularına doğru silkelenirken, saz tellerinden inci taneleri gibi dökülen nağmeler alelade anları ansızın şiirleştirir; mehtaplı gecelerde bülbüller gibi karanlığın örtüsünü üstlerine çekip cisimlerinden vazgeçen saz sandalları, bir tatlı huzur almaya gelen kayıkları peşlerine takarak, Boğaziçi’nde hülyalı gezintilere çıkarırlardı.

Abdülhak Şinası Hisar’ın tarif ettiği üzere, eski büyük yalılar Osmanlı İmparatorluğu’nun küçük birer minyatürü gibiydiler. Burada vazife görenlerden dadı Çerkez, bacı Zenci, hizmetçi Rum, evlatlık Türk, sütnine melez, kahya kadın Rumelili, ayvaz Ermeni, aşçı Bolulu, hamlacı Türk veya Rum, harem ağası Habeş, bahçıvan Arnavut olurdu.

İşte bu minyatür imparatorluklardan birinde, Büyükdere’deki heybetli bir paşa yalısında Helena adında bir Rum hizmetçi yaşardı. Zeytin rengi gözleri dünyaya hep buğulu bakan, her gece yatmadan önce tavan arasındaki kadın hizmetliler odasında uzun uzun taradığı kuzguni saçları beline varan, narin hatlı, ağırbaşlı, yalı ahalisinin deyimiyle çekirdek gibi bir genç kadın…

Paşanın himayesine çocuk yaşta alınmış, kısa sürede çalışkanlığı, yumuşak tabiatı, titizliği ve güçlü hafızası ile kendini sevdirmişti. Huzuru yalnızca mazide bulabilen bu kalender genç kadın, yatmadan önce Boğaziçi manzaralı kafesli penceresinin pervazına yerleştirdiği Meryem Ana ikonasının karşısında diz çöker; bulutların ayı gölgelediği günlerde kandil feriyle aydınlattığı, mehtaplı gecelerde ise ayın şavkıyla yüzü esrarengiz biçimde nurlanan porselen heykelcikle; sanki dolunaylı bir yaz gecesinde son sözlerini sarf eden annesinin karşısındaymış gibi uzun uzun konuşurdu.

Mehtaplı gecelerde ekseriyetle yalı sahiplerinden biri saz alemi tertip eder, usta sazcılardan kurulu bir heyeti sandalla Boğaziçi’ne çıkarırdı. Selamlık ve haremlik kayıklarla musikinin peşinden büyülenmiş gibi sürüklenen yalı sakinleri, vakit ilerledikçe neredeyse elle tutulabilir bir sükunet ve maneviyatla dolan incecik kayıklarının içinde mazi ile istikbal, farkındalık ile unutkanlık, gökyüzünü sime bulayan yıldızlarla onların suya düşen yansımaları arasında aheste aheste ilerler; uzaktan geçen balıkçı teknelerini, karşı kıyıya yakın gezinen sandalları, ansızın başlarının üstünde kanat çırpan karabatak ve martıları ruhlar aleminden kopup gelmiş esrarengiz karaltılar olarak algılarlardı.

Sonra Boğaziçi ile el ele tutuşmaya karar vermiş hülyalı bir kadının narin avcunu samanyolu gibi saran bembeyaz köpükler ya da uzaklarda gazel okuyan bir erkeğin şamandıralara tünemiş deniz kuşlarını peş peşe havalandıran davudi sesi, kayıktakilerin silkinerek kendilerine gelmelerine neden olur; gece boyunca rüya mı gerçek mi olduğu sık sık karıştırılan efsunlu anlar böylece birbirini takip ederdi.

Paşa ve ailesinin mehtaba çıktıkları geceler, yalı çalışanları için de son derece müstesna zamanlardı. Hizmetkarlar, dadılar, aşçılar, bahçıvanlar, kahyalar, zenneler ve haremağaları gündüzden hazır ettikleri buzlu şerbetler, türlü lokum ve şekerlemeler, kahve ve tütünler eşliğinde mutfakta, koruda, kameriyede kadınlı, erkekli gruplar halinde toplanır; ılık yaz gecelerinin insan tenini hafif hafif okşayan ipeksi kumaşını; muhabbet ve kahkahaları ile rengarenk nakşederlerdi.

Yalıda kalıp da bu muhabbetlere iştirak etmeyen bir tek kişi olurdu: Helena. Velinimetleri Boğaz’ın serin sularında gözden yittiği gibi genç kadın koşarak tavan arasındaki odasına çıkar, görüşmeyeli başından geçenleri annesine anlatmaya, onunla dertleşmeye koyulurdu.

Yine öyle bir gece, annesinin benzersiz bakışlarını Meryem Ana’nın göz çukurlarında görür gibi olduktan; nazenin elinin aralık pencereden esen rüzgarla bir saçlarını tatlı tatlı okşadığını duyumsadıktan; uzun süredir hatırlamadığı birkaç parça oyuncak, çın çın öten bir yortu laternası ve eğlenceli bir tekerlemenin sözleri kulağına fısıldandıktan sonra, kırk yıl düşünse aklına gelmeyecek bir şey oldu: Annesi Helena’dan bir şarkı söylemesini istedi.

Helena yalıya geldiğinden beri, yani çocukluğundan bu yana, daha doğrusu annesinin bu dünyaya gözlerini yumduğu geceden sonra şarkı söylememişti. Öte yandan cumbalı sedire oturup, çökük omuzlarını ve mızrabını Boğaz’ın dalgaları ile bir oynatarak, hasret dolu hatıralarını musikiye tercüme eden Paşa’nın hemşiresinden ve mehtaplı gecelerde menekşe renkli gökyüzünde süzülüp tavan arasının aralık penceresinden içeri sızan incesaz nağmelerinden pek çok şarkıyı derin derin içine çekmiş; kendini tabiatın uyaklı güzelliği, çocukluğunun biçare özlemi ya da yalnızlığın kapkara kozası ile sarılmış hissettiğinde onları soluk verir gibi usul usul üfleyerek, dışındaki hayatla uyumunu korumaya çalışmıştı.

Helena hangi alemde olursa olsun, bir dediğini iki etmeyeceği annesinin talebi karşısında, onun isteğini yerine getirmekle ilgili tereddüt yaşadığından değil de, nasıl şarkı söyleneceğini bilmediğinden, bir süre duraksadı. Bakışlarını Meryem Ana heykelciğinin çökük gözlerinden kaçırarak, pencere kafesinin gerisinde uzanan esrarlı aleme çevirdi. Karşı sahildeki yalının penceresinde titreşerek yanık kalma mücadelesi veren kandili kendisine; gök kubbenin simli atlasından kopmuş olsa da, solgun ışığıyla yeryüzüne işaret yollamaya devam eden yapayalnız yıldızı annesine; ördek gibi sakin sakin gezinirken aniden dalıp karanlık sularda kaybolan karabatağı çocukluğuna benzetti. Yutkunarak bakışlarını bir kez daha Meryem Ana’ya çevirdi. Sanki heykel usulca başını sallayarak, işaretini verdi. Yalnız gezen yıldız kuvvetlice yanıp söndü. Karabatak az ileriden su üstüne çıktı.

Ve Helena şarkısını söylemeye başladı.

Sesi yelkovan kuşları gibi Boğaziçi’ni yalayarak ama asla kanatlarını suya değdirmeden kayarcasına akıp gidiyor, yalı balkonlarından sarkan mor salkımların çiçeklerini okşayarak Boğaziçi’ne eşsiz kokular serpiyor, mezarlıkların kutsal dinginliğinde, serviler ve beyaz mezar taşları arasında derin bir iç çektikten sonra mehtaba çıkmışların kayıklarını şöyle bir çalkalıyor ve o sarsıntı esnasında zaten dolgunlaşmış kalpleri taşırıyordu.

Sanki gece yırtılmış, saadet ihtimali ortadan kalkmış, şarkın iflah olmaz hastalığı, bütün aleniyetiyle sandalların arasında gezinmeye başlamıştı. Bunun adı aşk hastalığıydı. Tabiatın güzelliğine Helena’nın tılsımlı sesi de eklenince herkesin içindeki boşluk ansızın, şimşek çakmış gibi görünür hale gelmişti.

Özlemle yanan dudaklar dua eder gibi usul usul Helena’nın şarkısına eşlik ederken, mehtabın şahitliğinde herkes kendine aslında yalnız ve sadece aşk için yaşadığını itiraf ediyordu. Geriye kalan her şey ona yaklaşmak için bir bahane, ona ulaşmak için bir vasıta, ona duyulan ihtiyacı gizlemek için bir yalandı.

Aşk bir ürperişti. Bir arayış, bir bekleyiş, bir çaresizlik, çoğu zaman da imkansızlıktı. Ona asla kavuşamayacağını sezenlerin yürekleri derinden sızlıyor; onu ihmal etmiş olanlar beyhude harcadıkları zamanlara dair koyu bir pişmanlıkla doluyor; aşkın soluğunu yakınlarında hissedenler ise ondan uzak düşme endişesi ile kendilerini yiyip bitiriyordu.

Helena’nın sesi Boğaziçi’nin yüzünü gelin duvağı gibi örterken, tülün altında kalanlar şarkın bu en batılı şehrinin gerdanında, itiraflarına devam ediyorlardı. Onlar aslında aşk kadar, belki aşktan çok o ürperişi, arayışı, bekleyişi, çaresizliği, hatta imkansızlığı seviyorlardı. Şimdi su göl gibi durgunlaşarak, yüzeyine dürüstçe bakan herkese aynı şekilde karşılık verirken, onlar aslında hep saadet peşindeymiş gibi yaşadıklarını ama içten içe hüznün de en az o kadar müptelası olduklarını, kederi de aşk kadar sevdiklerini anlıyorlardı.

Helena şarkısını bitirdiğinde Boğaz, üzerindeki canlılarla birlikte uzunca bir süre sükunetini korudu. Sessizliği sona erdiren ise suları adeta yararak ilerleyen bir Pazar kayığının kürek sesleri oldu. İstanbul’dan esnafa ve yalı ahalisine meyve, sebze, bakliyat, kahve ve türlü öteberi taşıyan Pazar kayığı, altı çifte gedikliydi. İri küreklerinin her birini bir kayıkçı çift eliyle tutuyor, ayağa kalkıp yavaş yavaş oturarak çekiyordu. Küreklerden biri Recep’in ellerinde, Recep’in gözü Paşa’nın yalısının tavan arası penceresindeydi.

Her akşam yalının önünden geçerlerken yaptığı gibi, Recep “Hooop” diye bağırarak diğer kürekçileri durdurdu. Kayıktakiler birer sigara yakıp yüzlerini ay ışığına vererek istirahate çekilirlerken, Recep kayığın yalıya yakın ucuna yürüyüp, Helena’nın kafesin gerisindeki gölgesini seçmeye çalıştı.

Aylardır her sabah yalının siparişlerini o teslim ediyor, akşamları da Helena’nın asla kendisini göremeyeceğini bile bile orada öylece dikilip, kafesin gerisindeki zayıf kandil ışığına dalarak; onun manalı, hüzünlü, kainata bedel simasını hayal ediyordu. Helena’nın yüzü Recep’in hayatının dağınıklığını bir merkezde topluyordu. Recep’in şiirli, saf, işveli, hatta mucizevi bulduğu her şeyin; mesela mehtabın, yakamozun, derinlere dalmadan duramayan karabatağın, baharla beraber Boğaz’ın yanaklarını allaştıran erguvanların, kimi sabahlar gülümseyerek Pazar kayığına yarenlik eden yunusların, tek sıra ilerlemeyi neferlerden iyi beceren yelkovan kuşlarının ve bazı geceler hususi dinlemeye gittiği Dere’deki mezarlığın bülbüllerinin hep aşkın ispatları olduğuna, o ispatların tamamının, hatta çok daha fazlasının ise Helena’nın uzviyetinde vücut bulduğuna inanıyordu. Onun için hayat demek, aşk demekti. Ve aşk, onun hayatında Helena ile tecelli etmişti.

Helena tavan arasındaki pencerenin kafesinin aralıklarından dışarı bakıyor, yalının karşısında durmuş Pazar kayığını ve onun ucunda dikilen erkek silüetini seyrediyordu. O silüetin her sabah yalıya öteberi getiren Recep’e ait olabileceğini düşünüyor, bunu düşününce kalbinin daha hızlı çarpmaya başladığını fark ediyor, utanç içinde Meryem Ana’nın kaşlarını çattığını zannediyor, karanlığın içinde heykel gibi dikilen erkeğin Recep olup olmadığını hiçbir zaman bilemeyeceğini aklından geçiriyor ama yine de her geçen lahza, biraz daha heyecanlanmadan duramıyordu.

Recep, tavan arasındaki kafesin gece lambası gibi yanıp yanıp sönmesini Helena’nın orada, kafesin arkasında hareket ediyor olmasına yoruyor, bütün mevcudiyetiyle onun da kendisine bakıyor olmasını diliyor, bu görüntüyü zihninde canlandırmaya çalışıyor, gerçekten öyle olup olmadığını hiçbir zaman öğrenemeyecek olmanın sızısını derinden hissediyordu. Ama yine de hayatta hiçbir şeyin onu, Boğaziçi’nin ortasında Helena ile karşılıklı bakışıyor olma ihtimalinden daha fazla heyecanlandıramayacağını, o kafesin aslında bir engel değil, aşkının tazyikini her an büyüten bir bent vazifesi gördüğünü tüm benliğinde hissediyordu.

Bu sırada sazlar yine çalmaya başlıyor, mehtaba çıkan kayıklar saz sandalı ile birlikte, yine esrarlı bir uyum içerisinde, aralarındaki mesafeleri koruyarak usul usul harekete geçiyordu. Tatlı bir Boğaz esintisi musikiden aldığı güçle Helena’nın ruhlarda açtığı yaraları üfleye üfleye iyileştirmeye girişiyor, mehtaba çıkanlar gaipten geldiğine hükmettikleri o meçhul tılsımlı sesin tesirinden ağır ağır kurtularak, bildikleri sularda yol almanın huzurlu alışkanlığına dönmeye çalışıyorlardı.

Aşkı tıpkı mehtap gibi ne ulaşılabilir, ne de vazgeçilebilir bir hayat gayesi olarak Boğaziçi ile bir terennüm etmek; ondan medet uman herkesi saadete, bir o kadar da hüzne boğuyordu.

Hava ısındıkça bulutlar alçalıyordu. Nallar yumuşayan asfalta her adımda biraz daha gömülüyor; tahta arabaya tepelemesine yüklenmiş ot yığını, nemlendikça beton gibi ağırlaşıyordu. Sahipleri gibi sıska ama güçlü atlar bütün bunlara aldırış etmeden, köylerine doğru dört nala ilerliyorlardı.

İki arabaydılar. Taze biçilmiş otları, Fidel’in durumu her geçen gün kötüleşen annesine götürüyorlardı.

Bulutlar, gökyüzünün masmavi çayırına küme küme, koyun sürüsü gibi yayılmıştı. Fidel, onları her biri başka bir zaman diliminden kopmuş, zihin boşluğunda başına buyruk gezinen anılara benzetiyordu.

Gri, kısmen kara bir bulutun altından geçerken o kabus gece düştü aklına. Annesinin, göğsüne yıldırım gibi saplanan sancıyla bir daha kalkamayacağı yatağına yığılıp kaldığı; onu hayata sımsıkı bağlayan köklerin çatır çatır toprağından söküldüğü uğursuz gece…

Sonrası hiç ağarmayan bir kör karanlık, hiç ısınmayan bir yürek, pamuk ipliğine bağlı bir hayattı annesi için. Yarım asır boyunca yuvasının hem direği hem çiçeği olmuş kadın; kırılmış, solmuş, perdelerinden sızan ışığa dahi dayanamadığı evde koyu bir gölgeye dönüşmüştü.

Cırcır böcekleri ötmeye başladı uzaklarda. Yolun kıyısındaki kahve ağacından yeşil bir papağan havalandı. Beyaz bir bulutun altından geçiyorlardı. Fidel, annesinin hayata döndüğü günü anımsadı.

Su istemişti kadın. İlk kez konuşmuştu aylar sonra. Tek kelime: “Su”. Fidel hemen bir bardağa su doldurup getirmişti. Başını sağa sola sallayarak istediğinin o olmadığını belli etmişti annesi. “Çok su” diyerek bedenini göstermişti. Fidel kadının yıkanmak istediğini sanmıştı bu kez. Bir kova su doldurup geri dönmüştü. Diğer elinde banyo yaparken kullandıkları temiz bez.

Yine itiraz etmişti annesi. “Çok su” diye fısıldamıştı.

Fidel ahıra koşmuş, yalağı söküp sırtlamıştı bu kez. Kadının gözlerinin içi gülmüştü, boyunca sacdan tekneyi görünce. Fidel, yalağı temizleyip suyla doldurmuş; annesinin yatağının yanına taşımıştı. Kadın saatlerce yatmıştı suyun içinde. Perdeleri de uğursuz geceden sonra ilk o gün açtırmıştı.

Suyu parlatan ışık hüzmelerinin altında, bembeyaz, buruşuk bedeniyle, anne gibi değil de anne karnındaki cenin gibi görünüyordu. Onun nurlanmış yüzünü uzun uzun seyretmiş, geldiği yere dönmeye çoktan karar verdiğini o gün anlamıştı Fidel.

Tekerlek, iri bir taşın üstünden geçerken araba sarsıldı. Fidel dengesini bulmaya çalışırken bir tutam ot düştü asfalta. Canı sıkıldı Fidel’in. Papatya şeklinde bir bulut yetişti imdadına.

“Çiçek” demişti annesi, su istedikten bir ay sonra, bir sabah gözünü açar açmaz. Fidel koşup, bahçedeki papatyalardan bir demet yapmış, annesinin göğsüne bırakmıştı.

“Iıh” diye başını sallamıştı yine annesi. “Çok çiçek.”

Fidel sırtına boş bir çuval vurmuş, evin arkasındaki tepeye tırmanmıştı. Birkaç saat sonra çuvalını rengarenk, çeşit çeşit çiçekle doldurup dönmüştü geri. Annesinin üzerine mis kokulu bir yorgan gibi örtmüştü onları. Kadının yalnızca başı kalmıştı dışarıda. Öyle güzel gülümsüyordu ki, Fidel annesinin doğaya karışmak; ona gübre, tohum olmak; bundan böyle varlığını bir çiçekte sürdürmek arzusunu apaçık sezmişti.

Fidel önde, çocukluk arkadaşı arkada, ot dolu arabalarıyla köye girdiler. Köylülerin tuhaf bakışlarına aldırmadan doğruca Fideller’in evine vardılar. Fidel elinde bir kucak dolusu otla içeri girdi. Annesi kapının gıcırtısına uyandı. Otları görünce gözleri ışıldadı. Çiçekler solduğundan beri onu böyle görmemişti Fidel. Kucağındakileri annesinin yanına bıraktı. Taze ot kokusunu derin derin içine çekti kadın. Kırlara çıkan bir kız çocuğu gibi neşelendi. Fidel perdeleri açtı. Annesi, hayalindeki yemyeşil yamaçtan aşağı koşmaya başladı.

Fidel pencerenin kenarına yaslanmış, hayranlıkla annesinin eskisi gibi güzelleşen yüzünü seyrederken, kadın aniden gözlerini açtı:

“Çok ot.” diye fısıldadı.

Fidel bunu bekliyordu. Hemen dışarı çıktı. İki araba dolusu otu bir çırpıda içeri taşıdı.

Annesi yatağına istemedi onları. Otlardan yer yatağı istedi. Fidel bu dileğini de hızlıca yerine getirdi. Kadını kucaklayıp, usulca otların üzerine bıraktı. Çayırdaydı şimdi kadın. Kendisi gibi köksüz otların çayırında. Fidel annesinin toprağa iyice yaklaştığını fark etti o zaman. Kadının otlar arasında mum gibi eriyip ağır ağır yok olan bedenini izlerken, yanağından aşağı bir damla yaş süzüldü.

Ertesi sabah, annesinin çok sevdiği kahve ağacının altında bir çukur açmaya başladı. Kahve ağacının dalına yeşil bir papağan konuncaya kadar bilinçsizce yaptı bunu. Papağandan gökyüzüne çevirdi bakışlarını. Melek kanatlı bir bulut gördü tam tepesinde. Koşarak eve girdi. İçerisi loştu. Kapı aralığından süzülen ışık tam annesinin yüzünü aydınlatıyordu.

Gülümsüyordu kadın. Fidel’in çocukluğundaki gibi şefkatli. Kendinden vazgeçenlere özgü bir huzurla… Fidel eğildi. Yanağından öptü. “Toprak” diye fısıldadı o an annesi. Fidel ağlamaya başladı.

Yattığı yerden gökyüzünü görüyordu kadının sönmeye yüz tutmuş gözleri. Melek bulut, evin tam tepesinde onu bekliyordu.

“Çok toprak.” diye fısıldadı annesi. Son isteği bu oldu.

Fidel onu çok sevdiği kahve ağacının dibine taşıdı. Üstünü çok toprakla örttü. Toprağın üstü zamanla çok çiçekle kaplandı. Fidel onları her gün, çok çok suladı.

Yeşil papağan hiçbir zaman kahve ağacının dallarından ayrılmadı. Fidel o günden sonra ne zaman başını yukarı kaldırsa, gökyüzünü melek bulutlarla dolu buldu.

Eski bir İstanbul semtinin tarihi bir binasında tadilat projesi almıştım. Müşterim varlıklı bir aileden gelen; yaşamını sanat ve sosyal sorumluluk projelerine adamış, orta yaşlı bir bayandı. Daha önce evinin restorasyonunu yapmıştım. Mekanın karakterine sadık kalışımdan, kendimi işime adayışımdan etkilenmiş, kitap yazmak için kullanacağı bu Osmanlı dönemi dairesinin tüm tadilat ve iç mimari işlerini bana emanet etmişti.

Bina, 20. yüzyılın başlarında bir Rum banker tarafından yaptırılmış, kiliseye ve ana caddeye yakın merkezi konumu nedeniyle bir dönem hali vakti yerinde idareci, tüccar, bankacı ve avukatların ailelerine ev sahipliği yapmıştı.

Varlık vergisi, 6-7 eylül olayları, 1964 tehciri derken dairelerin ilk sahipleri birer birer ülkeyi terk etmiş, yerlerine onlardan tapularını yok pahasına satın alanlarla Doğu’dan göçen aileler yerleşmişti. Son yıllarda bölgedeki gayrımenkul fiyatlarındaki hızlı yükselişe bağlı olarak bu kalabalık muhafazakar ailelere, yaşamlarını ilginçleştirmek isteyen bohem ruhlu modernler de eklenince; semt farklı kimlikleri bir arada yaşatan, çok sesli günlerini hatırlamaya başlamıştı.

Üç ay süren tadilat boyunca pazarları hariç hemen her günümü bu semtte, rutubet ve hikaye kokan tarihi apartmanda geçirdim. İlk günden itibaren en çok ilgimi çeken, bakkalın iki kat üstündeki esrarengiz daireydi. Biri hariç tüm pencereleri, lime lime olmuş demode desenli perdeler ile örtülüydü. Camları toz, kir ve martı dışkısından oluşan kalınca bir tabaka ile kaplıydı. Perdesiz tek giyotin penceresi ise her zaman aralıktı. Bu pencereden sarkan mavi çamaşır ipinin ucuna bağlı yogurt kovası olmasa; içeride birilerinin yaşadığına kimse ihtimal vermezdi.

Bir sabah, duvarlardaki orijinal freskleri açığa çıkarması için anlaştığım kalem ustasına dairenin kapısını açmak için apartmana doğru koşar adım ilerlerken, yoğurt kovasının hareket ettiğini fark ettim. Pencerede yine kimse yoktu. Yoğurt kovasının bağlı olduğu mavi çamaşır ipi görünmez bir el tarafından ağır ağır salınıyordu.

Kova yere değinceyene kadar indirildi. Derken balıkçıların, balıkların dikkatini çekmek için misinalarını salıp salıp yukarı çektikleri gibi, mavi ip de yukarı doğru çekilip çekilip sertçe bırakılmaya başlandı. Bu işlem arka arkaya birkaç kez tekrarlandı.

Gerek sesi, gerekse görüntüsü ile sabah sakinliğinde fazlasıyla dikkat çeken eylem, çok geçmeden Bakkal tarafından da fark edildi. Ve kalın, simsiyah bir bıyıkla örtülü ağzını mümkün mertebe açmadan konuşan, hesap yaparken kulağının arkasından eksik etmediği tükenmez kalemle kafasını kaşıyan adamın dışarı çıkmasına sebep oldu.

Kovanın başında duran Bakkal, önce sünger dalgıçları gibi ipe asılarak orada olduğunu yukarıdakine bildirdi. Sonra kovanın içindeki kağıt parçasını ve parayı aldı. Kağıtta yazanı dikkatlice okuyup içeri girdi. Çok geçmeden bir ekmek, bir şişe süt ve arap sabunu ile dışarı çıktı. Elindekileri kovanın içine yerleştirdi. İpe bir kez daha asıldı. Ve bu işaretin ardından kova yukarı doğru çekilmeye başlandı.

O sırada müşterimin dairesinin kapısında beni bekleyen kalem ustası ısrarla cep telefonumu çaldırıyordu. Devamını izleyemeden koşarak apartmana girdim.

Bir başka gün, akşam üstü saatlerinde daireden çıkmış, yer karosu seçmeye giderken yogurt kovasının başında kırmızı yemenili, şalvarlı bir roman kadın gördüm. Kıyılmış tütün dolu şeffaf bir poşetle birkaç paket sigara kağıdını kovanın içine yerleştirdi. Cebinden çıkardığı filtre torbasını en üste koydu. Tıpkı bakkal gibi ipe asılarak, o da yüklemenin tamamlandığı işaretini verdi. Ve yine kova ağır ağır yükselmeye başladı.

Bu olaydan birkaç gün sonra, bakkalda sıvacılar için ekmek arası bir şeyler yaptırırken, camekanın dışında genç bir adam gördüm. Yoğurt kovasının içindeki gömleği aldı, yerine cebinden çıkardığı kağıt parayı koydu.

Bakkal’a bütün bunların ne anlama geldiğini sormanın tam zamanıydı. Salamı incecik dilimlere ayırmakla meşgul adam, tanıklık ettiğim sahneleri bir çırpıda anlatışımı, başını kaldırmadan dinledi. Bıyığının altında beliren müstehzi tebessüm eşliğinde:

“Dikkat ettin mi Mimar Bey? Akşamları gaz lambası yakarlar, o dairede.” dedi. “Ne elektriği bağlı, ne de suyu. Damacanalarını kapılarına gönderirim, geceyarısı el ayak çekilince içeri alırlar. Dış dünyayla tek bağlantıları: O gördüğün yoğurt kovası!”

“Kaç kişiler peki?”

“Onu bile kesin bilen yok. Yiyip içtiklerine bakarsan iki ya da üç…”

O sırada içeri bakkalın uzun süredir görmediği iki hemşehrisi girdi. Hasretle kucaklaştılar. Gelenlerden yaşlı olanının kulağı iyi duymadığı için bağırarak konuşmaya başladılar.

Yarım ekmeklerin parasını ödeyip, merakım daha da büyümüş olarak apartmanın merdivenlerini çıkmaya başladım. Yoğurt kovası sarkan daire, tadilatını yaptığımız evin bir alt katındaydı. O katın merdiven boşluğundan geçerken yavaşladım. Karşı dairenin kapısının önü ayakkabı ve terlik doluydu. İçeriden buram buram kavrulmuş soğan kokusu geliyordu.

Yoğurt kovalı daireye doğru bir adım attım. Bir adım daha… Kapının altından incecik bir ışık çizgisiyle beraber belli belirsiz bir melodi sızıyordu. İki adım daha atıp iyice yanaştım. Evet, içeride bir Bach ezgisi çalınıyordu. Bir süre kıpırdamadan kulağım kapıda öylece kaldım. Notalar, akordu kısmen bozulmuş bir piyanodan yükseliyordu. Parmaklar piyanonun tuşlarına çok hafif, okşar gibi dokunuyordu.

Derken karşı dairenin kapısının anahtarı içeriden çevrildi. Görülmemek için kendimi üst kata çıkan merdivenlere zor attım. Birkaç saat dairede kaldım. Sıvacılara işi tarif edip kontrollerimi yaptıktan sonra su alma bahanesiyle tekrar aşağı, bakkala indim.

Bakkal, sigara satış elemanı ile sohbet ediyordu. Satış elemanı “hayırlı işler” dileyerek kapının önüne park ettiği ticari araca bininceye kadar, gazetelere göz atarak oyalandım.

Araç gözden henüz kaybolmuştu ki, camekanın önünde yaşlı bir adam belirdi. Kasketli, ceketli, bastonlu, seksenini geçmiş bir amcaydı. Başının bir metre üstündeki yoğurt kovasını bastonuyla tutup aşağı çekti. Cebinden köstekli bir saat çıkardı. Zinciri kararmış, camı sararmış, arkası kabartma figürlerle süslü saati dikkatlice kovanın dibine yerleştirdi. Mavi çamaşır ipini çekerek yukarıya işareti verdi.

Sağ salim adrese teslim oluncaya kadar kovayı bakışlarıyla takip etti. Sonra içi rahat, yoluna devam etti.

Bakkal, kartonları yırtıp sigaraları rafa yerleştirirken: “Mühendis Bey seni çok meşgul etti bu yoğurt kovası…” diye laf attı.

“Öyle gerçekten.” dedim, ilgimi gizlemeyerek. “Sahiplerinin hikayesini merak ettim. Öte yandan… İnsanların tepesinde inşaat yapıyoruz haftalardır. Daha da epey işimiz var. Verdiğimiz rahatsızlıktan ötürü özür dileyeyim diye kapılarını çaldım kaç kez…”

Bakkal gülerek: “Açmazlar paşam, açmazlar.” dedi. “Bu mahallede elli senedir oturan var. Bir kere yüzlerini gören yok. Daha ne diyim, kapılarını aralık gören bile yok.”

“Peki kim olduklarını bilen de mi yok?”

“Yok! Çocukluğu bu mahallede geçmiş altmış, yetmiş yaşlarında müşterilerim var. Onlar da bilmiyor. Gayrımüslim apartmanıymış bu. Rumlar otururmuş. Sonra gitmişler birer birer. Sonra da daireler kim bilir kaç kere el değiştirmiş. Bunlar ne zaman gelmiş, kimlerdenmiş, bilen, duyan yok.”

“İnanılır gibi değil.” dedim. “Bunca yıl hiç kimseye temas etmeden…”

“Dedim ya yoğurt kovasıdır onların teması…”

Sırıtması dudaklarına yapışıp kaldı. Kalemiyle kafasını kaşıdıktan sonra kağıttaki rakamın üstünü çizdi. Yenisini yazdı.

“Peki ne bileyim, bunlar çöplerini nasıl atıyorlar? Hastalanınca ne yapıyorlar? Tamirat işlerini nasıl hallediyorlar? Su tesisatı kullanmıyorlar diyorsun; kendilerini, çamaşırlarını nasıl yıkıyorlar? Nereden yiyecek buluyor, nasıl pişiriyorlar?”

“Birer birer sor Mimar… Bizde bu kadar şeyi akılda tutacak kafa olsa bakkal mı olurduk?” diyerek zaman kazandı. Kalemi kulağının arkasına yerleştirdi. Bakışlarını bana dikti.

“Şimdi… Çöplerini damacanayı aldıkları vakitte, yani gece yarısından sonra herkes uyurken kapının önüne koyarlar. Her ayın ilk günü aidat parasını zarfla çöp kutularının üstüne bırakırlar. Hastalanınca otla çöple tedavi olurlar. Yoğurt kovasına siparişlerini yazar, para bırakırlar. Söylerim aktara halleder. Epey damacana tüketimleri var, herhalde yıkanma, çamaşır işini öyle; yemek işini tüple hallederler.”

“Peki tamirat? Hiç mi eşyaları kırılmıyor, bozulmuyor, tuvaletleri taşmıyor bu insanların?”

“Çok beceriklidirler o konularda. Kendi işlerinden geçtim, mahalledekilerin bazı onarım işlerini de hallederler. Az önce gördüğün Süleyman Amca’nın saatini başka tamir edebilen yok mesela.”

Şaşkınlığım giderek büyüyordu.

“Alışverişi yoğurt kovası ile yaptıklarını anladım. Peki parayı nerden buluyorlar?”

“Sigara sararak, dikiş dikerek, malzemesini gönderene yemek, tatlı yaparak, Fransızca, İngilizce metin tercüme ederek, dediğim gibi küçük eşya tamiratı yaparak… Dürüst, kaliteli iş yaparlar. Şikayetçi olanı görmedim. E dışarı göre hesaplılar sonra… Benim gibi sadık müşterileri çok, anlayacağın.”

Cips isteyen çocuğa para üstünü verdikten sonra devam etti.

“Birkaç kere sıkıştılar. Şamdanlarını, gümüş çatal bıçak takımlarını, vazolarını filan sattık sokağın başındaki antikacıya.”

O gün öğrendiklerim beni derinden etkiledi. Sonraki haftalarda da zihnimin tavan arasında yaşamaya devam ettiler. Sokağa her girişimde, gözümü pencerelerine dikiyor, katlarından her geçişimde kulağımı kapılarına yapıştırıyordum. Arada sırada işittiğim dokunaklı piyano ezgileri ve saat başı çalan duvar saati gongu dışında hiçbir ses duyamıyordum.

Bir keresinde arka sokakta resim atölyesi bulunan orta yaşlı bir kadını, yoğurt kovasına bir litre süt, küçük poşetlerde un, şeker, teryağı ve damla sakızı koyarken gördüm. Ne sipariş ettiğini sordum. Kadın, sağ elinin parmaklarını birleştirip “nefis” işareti yaparak: “Hayatımda yediğim en lezzetli damla sakızlı muhallebiyi onlar yapıyor.” diye yanıt verdi.

En az yarım asır boyunca esrarı çözülememiş yoğurt kovalı dairenin sırrını açığa çıkaran ise bir tesadüf, daha doğrusu kaza sonucunda bizim işçiler oldu.

Duvar ve tavan işlerini bitirmiş, zemindeki çürük rabıtaları sökmüş, tabanı düzleme aşamasına geçmiştik. İşçiler salonda çalışıyordu. Düzgün şap atabilmek için öncesinde rabıtaların altındaki harç ve kalıntıları temizliyorlardı. Ben ise içerideki odada bilgisayarımı açmış, teklif hazırlıyordum. Bir an için tak tak sesleri kesildi. Peşinden önce kadın çığlıkları, sonra da yaşlı, ürkek bir erkek sesi duyuldu:

“Hanımlara dokunmayınız!” diye bağırıyordu. “İstirham ederim, bana dilediğiniz muameleyi yapınız ama hanımlara dokunmayınız!”

Koşarak salona girdim. İşçiler ağzıları birer karış açık, zeminde açtıkları deliğe bakıyorlardı. Hemen aralarına, deliğin başına geçtim. Gördüğüm manzara, bu devre ait değildi:

Tam altımda beyaz gömlek, mavi kravat takmış, saçlarını yapıştırarak yana taramış, robdöşambrlı, seksen beş, doksan yaşlarında bir adam çenesi titreyerek gözlerimin içine bakıyordu. Aynı yaşlarda bir kadın yüzünü koltuğa kapamış, minderlerin altına saklanmaya çalışıyordu. Adam “hanımlar” dediğine göre evde en az bir bayan daha olmalıydı ama ortalıkta başka kimse görünmüyordu. Salondaki tüm eşya ve aksesuarlar, duvar kağıdı ve halılar, tıpkı adamla kadının giysileri gibi 1950’lere aitti.

Bir süre karşımdaki manzaraya, yanlışlıkla bir dönem filminin setine girmişim gibi şaşkınlıkla baktım. Sonra adamın zangır zangır titreyen elleri ve çenesi aklımı başıma toplamama neden oldu.

“Lütfen korkmayın, beyefendi.” dedim. “Size zarar vermek aklımızın ucundan geçmez. Biz üst katınızın tadilatını yapıyoruz. Ve bu deliği yanlışlıkla açtık. Hatamızı en kısa sürede telafi edeceğimize söz veriyorum.”

Kadın minderin altından, ağlamaklı, melodili bir Türkçeyle:

“Yalan söylüyordur Niko” dedi. “Sakın inanma! Ötekiler de böyle kazma, küreklerle girmişler Hristiyan evlerine.”

Bu son cümle ile zihnimdeki dağınık parçalar hızla birleşmeye başladı..

“Siz…” diye sordum. “Niko Bey… Siz kaç senedir evinizden dışarı çıkmadınız?”

Yaşlı adam:

“Bu sizi alakadar etmez beyefendi.” diye cevap verdi. “Bu ailevi bir meseledir. Yabancıları alakadar etmez.”

“Yoksa…” diye ısrar ettim. “Eylül 1955’ten beri mi?”

Yaşlı adamın beti benzi sapsarı oldu. Paniğe kapılmış halde:

“Nereden biliyorsunuz?” diye sordu. “Yoksa bunca senedir bizi müşahade altında mı tutuyorsunuz?”

“Hayır.” diye yanıtladım. “Azınlık vatandaşlarımıza yapılan o saldırılar çoktan tarihe karıştı. Artık kimse müşahade altında tutulmuyor. Türkler, Rumlar, Yunanlılar yıllardır dost.”

Bu sözler üzerine kanepede yastıklar arasına gömülmüş kadın, usulca başını kaldırıp yaşlı adama baktı. Uzunca bir sessizliğin ardından yaşlı adam:

“Haklı olduğunuzu temenni ederim, beyefendi.” dedi. “Ama lütfen kusura bakmayın. Öyle fena sahnelere, vicdansız talan ve saldırılara şahitlik ettik ki, hiç kimseye itimadımız kalmadı. Eğer buyurduğunuz gibi niyetiniz bize zarar vermek değilse rica ederim o deliği kapatın ve bizi kendi halimize bırakın.”

Talebini anında yerine getirip, deliği bir suntayla örttüm. İşçilere, asla suntayı yerinden oynatmamalarını tembihleyerek iki sokak arkadaki café’ye koştum.

İnterneti hızla tarayıp son yıllarda Türk-Yunan dostluğuna dair basında çıkan haberleri, Türklerin Yunanistan tatillerine ait fotoğraf ve istatistikleri, Fener Rum Patriği’nin Diyanet İşleri Başkanı ile görüşmesi esnasında verilen kardeşlik mesajlarını, Türk ve Yunan iş adamlarının iş birliğini geliştirme yemeklerini, Fener Rum İlköğretim Okulu ve Lisesi ile Zapyon ve Zoğrafyon okullarının faaliyette olduğuna dair duyuruları hızla derleyip hepsinin çıktılarını aldım. Koşarak daireye geri döndüm.

Suntayı tıklatarak, kaldırmak için izin istedim. Niko Bey, sebebini sordu. Açıklamalarımın ardından bir süre düşündü ve “açabilirsiniz” dedi.

Aldığım tüm çıktıları dosyalığa yerleştirdim. Rulo haline getirip delikten aşağı bıraktım. Suntayı kapatıp beklemeye başladım.

Yaklaşık iki saat sonra Niko Bey’in “Beyefendi gönderdiğiniz kağıt ve fotoğraflar söylediklerinizi destekliyor.” diyen diplomatik sesi duyuldu. “Ama takdir edersiniz ki, bu meseleyi etraflıca düşünüp, belgeleri tekrar inceleyip, eşim ve kızım ile fikir teatisinde bulunmamız gerekir. Bu sebeple bize yarın sabaha kadar müsaade etmenizi talep ediyorum.”

“Tabi, efendim. Siz nasıl isterseniz…” diyerek işçileri evlerine gönderdim. Aileyi ürkütmemek için ne Bakkal’a ne de bir başkasına konudan bahsettim. Birkaç kitapçı dolaşıp, 6-7 Eylül olayları ve 1950’lere ilişkin bulabildiğim kitapları satın aldım. Sabaha kadar utanç içinde okudum.

Sabahleyin erkenden dairedeydim. Ufak tefek tıkırtılar çıkararak orada olduğumu belli ettim. Çok geçmeden Niko Bey’in sesi duyuldu:

“Beyefendi… Kapağı açabilirsiniz.”

Aşağıda çizgili lacivert takım elbiseleri ile Niko Bey, mavi döpiyesi, krem rengi şapkası ve aynı renk saten eldivenleri ile süslü eşi Elena Hanım ve dantelli yakalı, kırmızı çiçekli elbisesi, at kuyruğu saçları ile 65 yaşlarında olmasına karşın çocuksu görünen Helen yan yana dikilmiş, bana bakıyorlardı.

Saygıyla selamladım. Tiyatro oyunlarının finalindeki seyirci selamlama sahnelerini andıran bir uyum ve nezaketle karşılık verdiler. Niko Bey titreyen sesiyle:

“Tam 62 yıl olmuş dışarı çıkmayalı.” dedi. “Zahmet olmazsa… Bize eşlik edebilir misiniz?”

“Onur duyarım.” dedim.

İki dakika sonra kapılarındaydım.

Kapı ağır ağır, gıcırdayarak açıldı. Toz zerreciklerinin uçuştuğu loş koridora doğru adımımı attım. Salona kadar üçü birden bana eşlik ettiler.

Helen’in kadife tabureye oturarak çaldığı Bach piyano konçertosunu dinlerken sessizce kahvelerimizi ve likörlerimizi içtik. Duvar saatinin gongu dokuz kez çalarken, Elena Hanım rimelli kirpiklerini kırpıştırarak bana enfes sakızlı muhallebisinden ikram etti.

Her ne kadar saat başı gong çalsa da zamanın akmayı unuttuğu bu dairede var olan herkeste, her şeyde, bir tür ağırbaşlılık ve uyum seziliyordu. Yoğurt kovası hariç dış dünya ile tüm irtibatın kesilmiş olması boş vermişliğe, amaçsızlığa, özensizliğe yol açmamış; tam tersine kendine, birbirine, geleneklere, rutinlere, nesnelere, artık var olmayan kişilere ve anılara karşı sınırsız bir sevgi ve sadakat biriktirilmesine yol açmıştı.

Tam altmış iki yıl boyunca her gün, ertesi sabah dışarı çıkılabilirmiş gibi hazır olunmuş, bunun asla gerçekleşmemiş olması bir sonraki günün hazırlığına mani olmamıştı. Bir süre sonra bu bekleyişin kendisi hayatın anlamı, gündelik yaşamın temel güdüsü haline gelmiş; zamanla dışarıdaki tekinsiz belirsizliğe kafa uzatmak bir seçenek olmaktan çıkmış, rutinle kendine yetebilen bir organizmanın parçası olma alışkanlığı, yazgı olarak kabullenilmişti.

Dünle yarının, gerçekle hayalin, canlıyla cansızın iç içe geçtiği bu loş dairede insan ölümsüzlüğe benzer bir varoluş inadı hissediyordu.

Bach konserinin bitiminde hepimiz Helen’i uzun uzun alkışladık. O da müsamereye katılmış küçük bir kız çocuğu gibi at kuyruğunu sallayıp, eteğinin ucundan tutup, tek ayağı geride yerlere kadar eğilerek bizi selamladı.

Kısa süren sessizliğin ardından Niko Bey:

“Hadi… Çıkalım o zaman.” dedi.

Hepimiz ayağa kalktık. Elena Hanım, Niko Bey ve Helen, Meryem Ana ikonasının karşısında ellerini açıp dua ederlerken, ben de çok amaçlı iş tezgahı gibi kullanılmakta olan yemek masasını incelemeye koyuldum. Masanın bir köşesinde sigara sarılıyor, bir köşesi dikiş dikmek için kullanılıyor, bir bölümü tornavidaları, büyüteci, çeşitli büyüklüklerde yay, vida ve binlerce minik parçası ile ufak bir saat tamircisinin tazgahını andırıyor, hemen onun yanında iç organları dağılmış antika bir gramofon bir an önce toplanmayı bekliyordu.

Elena Hanım’la Niko Bey kol kola girdiler. Koridor boyunca ağır ağır, gelin damat gibi törensi bir edayla yürüdüler. Eşikte durup istavroz çıkardılar. Ve Niko Bey’in ilk adımının ardından, sırayla dış dünyaya ayak bastılar.

Apartmanın dış kapısına vardığımızda üçü de ellerini kaşlarının üzerine siper ederek, gün ışığına uyum sağlamaya çalıştılar. Dışarıdaki hareket ve gürültüyle yüzleşebilecek cesarete kavuşmaları epey zaman aldı. Kollarına girdim. Ürkek kuşlar gibi titreşen yaşlı bedenlerini ağır ağır sokağa çıkardım.

Helen sevinçle mavi çamaşır ipinin ucunda rüzgarla bir hafif hafif sallanan yoğurt kovasını işaret etti. Hep birlikte başında toplanıp, altmış iki yıl boyunca dış dünyaya dokunan tek uzuvlarını minnetle okşadılar. Evlerinin buradan nasıl göründüğünü, mavi ipin aşağıdan nasıl çekildiğini birbirlerine gösterdiler.

Helen kovayı kaldırıma kadar indirdi. Birkaç kez yukarı çekip çekip bıraktı. Sesi duyan Bakkal dışarı çıktı. Onu esrarengiz komşularıyla tanıştırdım. Elena Hanım ve Niko Bey Bakkal’a yıllar süren yardımları için teşekkür üstüne teşekkür ederken Bakkal, şaşkınlık ve mahcubiyetten ne diyeceğini bilemez haldeydi. Helen ise hayatında ilk kez gördüğü simsiyah bıyıktan gözlerini alamıyordu.

Ağır ağır yürüdük. Yol boyunca üçü de tir tir titriyordu. Niko Bey ile Elena Hanım sık sık mola verip nefeslendiler. Zamanın şatafatlı binalarından birkaçını tanıdılar. Onları gömülmemiş cesetlere benzetirken zorlukla yutkundular. Binaların arasına gerilmiş çamaşırları, plastik sandalyelerini sokağa atmış pimapen çerçeveli börekçileri, çöpleri taşıp yerlere dökülmüş konteynırları, engebeli kaldırımları, şehri hastalık gibi sarmış elektrik telleriyle çanak antenleri, sümüklü, yalın ayak çocukları, tozlu, hastalıklı sokak köpeklerini, onların kıyısında kahvesini yudumlayan şortlu, uzun sakallı entelleri, aynı masada oturmalarına karşın birbirleri ile konuşmak yerine ellerindeki küçük cihazlara bakan gençleri, kaldırımlarda yürüyecek yer bırakmayan arabaları iç çekerek seyrettiler.Tek kelime konuşmadan, dişlerini sıka sıka yürümeye devam ettiler.

Işıklara geldik. Önümüzden akan metal nehrini hayret ve korku dolu gözlerle izlediler. Üçüncü yeşil ışıkta ancak karşıya geçebildik. Çöplerin, sarhoşların, çimenlerde uyuklayanların arasından sahile yürüdük. Yanımızdan bir grup çarşaflı kadın, birkaç seyyar satıcı geçti.

Az ileride, eski bir teknenin güvertesinde balık ekmek satılıyordu. Dumanı ve kokusu bulunduğumuz yere kadar geliyordu. Hiç kimsenin ağzını bıçak açmıyordu. Haliç yoğunlaşmış, hava kurşun gibi ağırlaşmıştı.

Helen’in gözü baloncunun kırmızı balonlarındaydı.

Derken balık ekmekçi radyosunu açtı: Denizin üstünden cızırtılı bir Zeki Müren şarkısı yükselmeye başladı.

Elena Hanım hıçkırdı. Niko Bey beton yığınına dönmüş karşı kıyıya, sevimsiz yeni köprüye, tanıyamadığı şehrine bakarken kırışık yanağından aşağı bir damla göz yaşı kaydı.

Elena Hanım dayanamadı. Hıçkıra hıçkıra ağlamaya başladı.

Karı koca birbirlerine sıkı sıkı sarıldılar. En iyi bildikleri şeyi yaparak içlerine kapandılar.

Helen’in kulağına: “Balon ister misin?” diye fısıldadım. Küçük bir kız çocuğu gibi başını sallayıp, sevinçle elimi tuttu.

Niko Bey’den izin aldık. Ay yıldızlı kırmızı balonlardan satın almak üzere, el ele baloncuya doğru yürümeye başladık.